Sigrid Nunez: Ο Φίλος, εκδόσεις Gutenberg

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Θα μπορούσε να είναι ένα φιλόδοξο και μακροσκελές άρθρο σε οποιαδήποτε έγκριτη αμερικανική εφημερίδα. Θα μπορούσε να είναι ένα δοκίμιο, πάνω στο θάνατο και τη φιλία, αλλά περισσότερο πάνω σε ζητήματα που αφορούν τη γραφή, τη δημιουργική γραφή και το μέλλον της συγγραφής στη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία, κατά κύριο λόγο. Νομίζω το συγκεκριμένο βιβλίο, είναι λιγότερο ένα λογοτεχνικό κείμενο και περισσότερο οι σημειώσεις και οι σκέψεις της Nunez, για ζητήματα που την απασχολούν, συγκεντρωμένες μέσα στο "φίλο"...

Σύμφωνα με διάφορες κριτικές που κυκλοφόρησαν για το εν λόγω έργο, οι αναγνώστες είτε θα το λατρέψουν είτε θα το μισήσουν. Όσοι το αγαπ΄΄ησουν, θα είναι για τις αλήθειες του. Όσοι το μισήσουν, επειδή μιλάει χωρίς περιστροφές για ζητήματα που αφορούν συγγραφείς και τις προσπάθειές τους να "δοξαστούν" μέσα από ένα "επάγγελμα", που χάνει ολοένα και περισσότερο το κύρος και την αποδοχή του, από τους ίδιους τους αναγνώστες.

Εμένα δε μου συνέβη τίποτα από τα δύο. Ούτε αγάπησα το "φίλο" της Nunez, ούτε το μίσησα σε καμία περίπτωση. Θεωρώ ότι οι αλήθειες του γύρω από τον κόσμο της συγγραφής είναι μοναδικές, και χωρίς να διδάσκω δημιουργική γραφή σε μεγάλο πανεπιστήμιο των Η.Π.Α., νομίζω ότι όλες αυτές οι αποκαλύψεις δε με ξάφνιασαν, με χαροποίησαν όμως που ήρθαν σαν επιστέγασμα της διαίσθησής μου, μέσα από την πένα μιας αδιαμφισβήτητης γνώστριας του είδους. 

Πράγματι, πόσο μάταιη ακούγεται μερικές φορές η διδασκαλία δημιουργικής γραφής; Γιατί να θελήσει κάποιος επίδοξος συγγραφέας να τη διδαχτεί; Υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος παρουσίασης των προτάσεων μιας λογικής σκέψης που θα καθιστούσε περισσότερο "λογοτεχνικό" ένα έργο; Δεν είναι δουλειά του επιμελητή να διορθώσει τα κακώς κείμενα ενός κειμένου; Γιατί δεν είναι αρκετό κάτι τέτοιο και θα πρέπει να υπάρχουν φυτώρια wannabe συγγραφέων που καταπιάνονται με τη δημιουργική γραφή; 

Όλα αυτά με βρίσκουν απολύτως σύμφωνη και μάλιστα δε θα είχα τη διάθεση να καταγράψω καμία σκέψη μου μελλοντικά, αν η γραφή μου θα έπρεπε να προσαρμοστεί σε προκατασκευασμένες νόρμες. Mπορεί για κάποιους αυτό να ακούγεται ανώριμο, όμως θυμάμαι είχα ακούσει τα ίδια λόγια από απόφοιτο της σχολής καλών τεχνών, που μου είχε πει ότι μετά από χρόνια φοίτησης στη σχολή, επιδίωκε να βρει και πάλι τον τρόπο να ζωγραφίζει όπως και πρώτα...

Οι λάτρεις των ζώων θα "κολλήσουν" με το "φίλο" της Nunez. Οι περιγραφές της καθημερινότητας της αφηγήτριας με ένα "μεγάλο Δανό", που κληρονόμησε ως αποτέλεσμα της αναπάντεχης αυτοκτονίας του πιο επιστήθιου φίλου της, συγγραφέα επίσης και καθηγητή δημιουργικής γραφής στο ίδιο πανεπιστήμιο με την ίδια, είναι τόσο ζωντανές, που κάποιες στιγμές νομίζεις, ότι ο σκύλος βρίσκεται δίπλα σου. Παρά το ότι η αφηγήτρια απευθύνεται στο χαμένο φίλο της, σα να του εκμυστηρεύεται τη συνέχεια της ζωής της μετά το χαμό του, σαν μια προσπάθεια να τον κρατήσει ακόμα "ζωντανό", "ο φίλος", μιλάει πολύ περισσότερο για τις σκέψεις και τους προβληματισμούς της Nunez, πάνω σε ζητήματα που προανέφερα, παρά για το θάνατο και τη μοναξιά. 

Η πολύ ενδιαφέρουσας καταγωγής Αμερικανίδα Sigrid Nunez, προερχόμενη από μητέρα Γερμανίδα και πατέρα με ρίζες στην Κίνα και τον Παναμά, θίγει και ένα άλλο ζητούμενο, με το οποίο δε συμφωνώ, γιατί καταλήγει να γίνεται αφοριστικό. Αναρωτιέται η Nunez, για ποιο λόγο η γραφή οφείλει να είναι πολιτικοποιημένη. Από την άλλη υπερασπίζεται το ρόλο του συγγραφέα ως μια φιλότιμη προσπάθεια, μόνο όταν υπάρχει η υφέρπουσα επιδίωξη να βελτιώσει μια κατάσταση εκθέτοντάς την και όχι απλώς όταν γράφει για τον εαυτό του. Το να εκθέτεις όμως μία κατάσταση είναι αυτόματα μια πολιτική πράξη. Θα έλεγα ότι αν κάτι είναι νοσηρό, είναι η πολιτική ορθότητα της γραφής και η κριτική που προκύπτει μέσα από το φακό της πολιτικής ορθότητας. Αυτό είναι όντως μία μάστιγα. Αλλά η πολιτικοποίηση της γραφής κατά την άποψή μου,  αποτελεί ζητούμενο. 

Όσον αφορά τη νέα γενιά συγγραφέων που αφορίζει με θυμό οτιδήποτε δεν την εκφράζει, με ένα θράσος απίστευτο όπως λέει η Nunez, ομολογώ πρέπει να είναι πολύ δυσάρεστο να βρίσκεται κανείς σε θέση που να απαιτείται να συνομιλεί με αυτή την αφ'υψηλού έκθεση της άγνοιας. Όπως δυσάρεστο είναι το γεγονός ότι παρατηρείται μια ολοένα και μεγαλύτερη απαξίωση του συγγραφικού έργου, σε μια εποχή που τυπώνεται ασύλληπτη ποσότητα χαρτιού...¨Όλοι κάτι γράφουν... δηλώνει η Nunez. Και δεν έχει άδικο! Φυσικά σε μια δημοκρατία όλοι πρέπει να μπορούν να εκφράζουν τις σκέψεις τους. Το ερώτημα που μου γεννήθηκε και εμένα ωστόσο εδώ και μερικά χρόνια, μέσα από την εμπειρία της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, που διαπιστώνω ότι αφορά και την αμερικανική, είναι γιατί οι σκέψεις όλων των επίδοξων συγγραφέων, πρέπει και να εκδοθούν; Σε συζήτησή μου με γνωστό εκδότη, διαφωτίστηκα για την ύπαρξη του vanity publishing, που στη χώρα μας αλλά και αλλού θριαμβεύει. 

Ωστόσο, όλη αυτή η χαρτούρα και η φλυαρία χωρίς ουσία, είναι γεγονός ότι απαξιώνει τη συγγραφική προσπάθεια περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. ¨Όχι γιατί ο καθένας αποκτά τον τίτλο του συγγραφέα. Προσωπικά δε θεωρώ ότι ανή΄κει κανείς στην κατηγορία αυτή, αν δεν αφιερωθεί στη συγγραφή ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και της ύπαρξής του, αλλά γιατί "κρασάρει" το σύστημα της αγοράς βιβλίου με απίστευτες ανοησίες. Αυτά τα τελευταία δεν τα λέει η Nunez, όμως είμαι σίγουρη ότι θα συμφωνούσε, δεδομένου ότι σχολιάζει κι εκείνη το πόσο πολύ "συγγραφικό" χαρτί τυπώνεται χωρίς λόγο. 

Δε γνωρίζω γιατί η Nunez έλαβε κρατικό βραβείο λογοτεχνίας το 2018 για το "φίλο". Φυσικά πρόκειται για μία καταιγίδα έ΄ξυπνων παρατηρήσεων και σημειώσεων, αλλά όπως προανέφερα, θα προτιμούσα να τις διάβαζα σαν άρθρο σε κάποια εφημερίδα, ή σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό και όχι ως αντικείμενο ενός βιβλίου. 

Παρόλα αυτά, πρόκειται ίσως για το πιο χρήσιμο εγχειρίδιο που θα έπρεπε να κουβαλούν μαζί τους, οι μαθητές της και όλοι οι "συγγραφείς".