Roberto Bolano: Νυχτωδία της Χιλής, Εκδόσεις Άγρα

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Το περιμέναμε πάρα πολύ καιρό να εκδοθεί στα ελληνικά το βιβλίο αυτό και τελικά μόλις πέρυσι κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα. Ο Bolano είναι η επιτομή της λογοτεχνίας στο λατινοαμερικάνικο στερέωμα, παρά το ότι ο ίδιος απεχθάνεται τις φανφάρες και τις παράτες, κάτι που αποδεικνύει περίτρανα στη 'Νυχτωδία της Χιλής'. Το έργο αυτό μεταξύ άλλων συνιστά ένα βαθύ κοινωνικό σχόλιο και μια ειρωνική αναφορά σε όλα τα στερεότυπα του κόσμου των διανοουμένων, που συνυπήρχαν στη Χιλή ταυτόχρονα με το βαθύ πολιτικό της σκοτάδι. 

Στο προσκήνιο του έργου βρίσκουμε τον Ουρούτιο Λακρουά, ιερέα και κριτικό λογοτεχνίας αλλά και μέλος του Opus Dei, ο οποίος υπερασπιζόμενος τον εαυτό του από κατηγορίες που ακούει λίγο πριν το θάνατό του, φέρνει στο φως γεγονότα που έλαβαν χώρα, κατά τη διάρκεια της πιο σκοτεινής πολιτικά περιόδου της Χιλής. Δυστυχώς τα γεγονότα που αναφέρονται στο βιβλίο αυτό είναι όλα αληθινά. Οι αναγνώστες του Μπολάνιο στη Χιλή, σοκαρίστηκαν χωρίς προηγούμενο όταν πρωτοκυκλοφόρησε το έργο αυτό και έμαθαν πράγματα που δε γνώριζαν. Καθώς τα χρόνια προχωρούν και η ιστορία πλησιάζει τις πιο ταραγμένες δεκαετίες στην ιστορία της Χιλής, ο Ουρούτιος Λακρουά δέχεται να παραδώσει μαθήματα μαρξισμού στον Πινοσέτ και συμμετέχει σε πάρτι στο σπίτι της Μαρία Κανάλες της οποίας ο Βορειοαμερικανός σύζυγος βασανίζει αντιφρονούντες του καθεστώτος στο υπόγειο του σπιτιού τους. Η Μαρία Κανάλες ήταν στην πραγματικότητα η ποιήτρια Μαριάνα Καγέχας και ο σύζυγός της ήταν ο πράκτορας Μάικλ Τάουνλει. Το σπίτι τους είχε παραχωρηθεί από τη DINA, την υπηρεσία πληροφοριών του Πινοσέτ προκειμένου να βασανίζουν αντιπάλους της δικτατορίας. Το ζεύγος Καγέχας-Τάουνλει είναι σήμερα καταδικασμένοι για δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων της δικτατορίας. 

Ακόμα και ο ίδιος ο Ουρούτια Λακρουά έχει το αληθινό του υπαρκτό alter ego. Την περίοδο της δικτατορίας στην εφημερίδα El Mercurio υπογράφει άρθρα λογοτεχνικής κριτικής ο Ιγνάσιο Βαλέντε, ψευδώνυμο του Jose Miguel Ibanez Langlois, που είναι καθολικός ιερέας και μέλος του Opus Dei.

Με αμείλικτο και βαθιά ειρωνικό ύφος, ο Μπολάνιο στηλιτεύει την υποκρισία των γραμμάτων στη χώρα του, όπου θεωρείτο ειδικά κατά τα χρόνια της δικτατορίας ότι ο μεγάλος πολιτισμός και η παράδοση των μεγάλων ονομάτων της λογοτεχνίας δε θα πρέπει να αμαυρώνεται από έργα σύγχρονα. Όλοι αγαπούν τις τέχνες στη χώρα του αρκεί να είναι περιβεβλημένες με τον κοινώς αποδεκτό ορισμό του τί συνιστά ανώτερη μια τέχνη. Όλοι λατρεύουν τα βιβλία και τα γράμματα αρκεί να απέχουν όσο το δυνατόν πιο πολύ από την πραγματικότητα και τη βρωμιά της πατρίδας. 

Βρισκόμαστε στην εποχή που στην τέχνη επικρατεί το κυνηγητό των γερακιών ενάντια στα περιστέρια. Τα περιστέρια είναι οι σύγχρονες φωνές που κατά την επικρατούσα άποψη, φθείρουν, καταστρέφουν και διαλύουν το πολιτισμικό στερέωμα της Χιλής με τα περιττώματά τους. Ο δικτάτορας Πινοσέτ που αγαπάει πολύ τις τέχνες και τα γράμματα κάποια στιγμή διαβάζει το ''Λευκό Περιστεράκι'' του Λαφουρκάδε το 1971,  και αν και επρόκειτο για σύγχρονο αριστούργημα δεν του φάνηκε και τόσο σπουδαίο... Ο κριτικός λογοτεχνίας Ουρούτια Λακρουά αρχικά το είχε επαινέσει αλλά η συναναστροφή με τον Πινοσέτ και τα μαθήματα μαρξισμού που του παραδίδει, δεν του αφήνουν περιθώριο παρά να συμφωνήσει μαζί του ότι δεν ήταν και τόσο σπουδαίο τελικά.

Ο Μπολάνιο είχε αρχικά δώσει στο έργο του τον τίτλο Tormienta de Mierda (Καταιγίδα από Σκατά) αλλά ο πολύ καλός Μεξικανός φίλος του και συγγραφέας Χουάν Βιγιόρο ( που μας εξέπληξε με το αριστουργηματικό του έργο ''Ο Μάρτυρας'' όπου αναφέρεται στην πολιτισμική και πολιτική κατάπτωση του Μεξικό όταν το επισκέπτεται πολλά χρόνια μετά και διαπιστώνει ότι τα πάντα έχουν μετατραπεί σε ένα υπαίθριο στούντιο γυρισμάτων μεξικάνικης σαπουνόπερας), τον έπεισε να αλλάξει το όνομα. 

Ο Κρίτων Ηλιόπουλος  είναι υπεύθυνος για την άριστη μετάφραση και το διαφωτιστικό επιμύθιο του βιβλίου.

...''Και τότε μέσα στο σκοτάδι της ασθένειάς μου βλέπω το άγριο πρόσωπό του, το γλυκό πρόσωπό του και αναρωτιέμαι: Μήπως είμαι εγώ ο ρυτιδιασμένος νεαρός; Αυτός είναι ο αληθινός ο μεγάλος τρόμος, να είμαι εγώ ο ρυτιδιασμένος νεαρός που φωνάζει χωρίς να τον ακούει κανένας; Και αν ο δύστυχος ρυτιδιασμένος νεαρός είμαι εγώ; Και τότε περνούν με ιλιγγιώδη ταχύτητα τα πρόσωπα που θαύμαζα, τα πρόσωπα που αγάπησα, μίσησα, ζήλεψα, περιφρόνησα. Τα πρόσωπα που προστάτεψα, αυτά που τους επιτέθηκα, τα πρόσωπα στα οποία υπερασπίστηκα τον εαυτό μου, τα πρόσωπα που αναζήτησα ματαίως. Και μετά ξεσπάει η σκατοκαταιγίδα.-''