Osamu Dazai: Δεν ήμουν πια άνθρωπος, Εκδόσεις Gutenberg

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Το βιβλίο αυτό του Osamu Dazai, που γράφτηκε το 1948, χρονιά κατά την οποία ο συγγραφέας άφησε και την τελευταία του πνοή, θα μπορούσε να διαβαστεί σαν πλοηγός στην ιαπωνική κουλτούρα. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί, ότι το αριστούργημα αυτό, δε χάνει ούτε λεπτό την οικουμενικότητα που το χαρακτηρίζει, ενώ η αναφορικότητά του σε λογοτεχνικό επίπεδο αλλά και κινηματογραφικά, είναι διάχυτη.

Ο Osamu Dazai,  μιλάει με φωνή αντίστοιχη του 'Κλόουν" του Χάινριχ Μπελ, του 'Φάμπιαν' του 'Εριχ Κέστνερ, του 'βρεγμένου καραγκιόζη' του Φρεντερίκ Φαζαρντί. Είναι και αυτός με τη σειρά του ένας απόκληρος, που έχει αναπτύξει την επαναστατική συνείδηση του παρείσακτου, χωρίς να διαλύεται ποτέ το χρώμα της ιαπωνικής παράδοσης κατά τη διάρκεια της αφήγησης του κεντρικού ήρωα, του Γιόζο. Γεμάτος τραύματα, ρωγμές και απομυθοποιήσεις, ο Γιόζο πορεύεται πάνω στη γραμμή του χρόνου σαν ουδέτερος παρατηρητής, συναλλασσόμενος με το εξωτερικό του περιβάλλον εντελώς ενστικτωδώς.

Έχει αναπτύξει για το σκοπό αυτό, μία άμυνα, που του επιτρέπει να κερδίζει χρόνο από τα αδιάκριτα βλέμματα που αντιλαμβάνονται αμέσως τη διαφορετικότητά του, την αδυναμία να συνυπάρξει με ένα σύνολο που σε αντίθεση με τους γύρω του, παραμένει πάντα ξένο, απρόσιτο και φοβερό για τον ίδιο...

Μετατρέπεται σε έναν εκκεντρικό γελωτοποιό, που στόχο έχει να κάνει τους άλλους να γελούν. Με τον τρόπο αυτό, αναπτύσσει το μοναδικό δεσμό που νιώθει ικανός να αποκτήσει με άλλους ανθρώπους. Μια επίφαση συνύπαρξης. Νιώθει πως έτσι, διώχνει το βλέμμα των άλλων, από τη μοναξιά που νιώθει μέσα σε ένα σύμπαν με δυσνόητους κανόνες, που δεν του ταιριάζουν και δεν καταλαβαίνει το νόημά τους. 

Ο Osamu Dazai, υπήρξε γόνος πλούσιας οικογένειας γαιοκτημόνων, της οποίας ήταν ο έκτος γιος. Στην ιαπωνική κουλτούρα, ο ρόλος του πατέρα υπερισχύει στο οικογενειακό μοντέλο, ενώ διάδοχος του πατέρα, θεωρείται ο μεγαλύτερος γιος. Η απουσία του πατέρα του Dazai, από το μεγάλωμά του, αλλά και της ίδιας του της μητέρας, η οποία έπασχε από την ασθενική υγεία της, σήμαιναν αναπόφευκτα, ότι το υπηρετικό προσωπικό του σπιτιού, ανέλαβε την ανατροφή του. 

Σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης του Γιόζο, γινόμαστε μάρτυρες της προσπάθειας του ήρωα, να αφομοιωθεί από το κοινωνικό του περιβάλλον, να ενωθεί με τον έξω κόσμο. Προσπαθεί εναγωνίως, να βρει τα πατήματα που θα τον φέρουν σε κάποιας μορφής επικοινωνία με τους άλλους. Μάταια όμως. Δεν υφίσταται κανένα σημείο συνάντησης με τα εγκόσμια. Κι όσο κι αν αυτό μοιάζει εκ πρώτης όψεως, για ένα "λογικά" σκεπτόμενο νου, σα διανοητική παρέκκλιση, δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Ακόμα κι αν υπάρχουν πτυχές ψυχασθένειας στην προσωπικότητα του Γιόζο, δεν είναι αυτές που πρωτοστατούν στη λογοτεχνική πρόζα του Osamu Dazai. Μέσα από την άρνηση καθιερωμένων ανθρώπινων πρακτικών, ο Γιόζο εμφανίζεται περισσότερο ανθρώπινος από τους γύρω του, τουλάχιστο σε επίπεδο ουσίας. Η απομόνωση του κεντρικού ήρωα, η κλειστοφοβική ύπαρξή του, η αποσυνάγωγη ιδιοσυγκρασία του, που θυμίζει αρκετά τους χαρακτήρες στο ομώνυμο έργο του Oguz Atai, διαπνέεται από αληθινή ανθρωπιά, από μια σκέψη αμακιγιάριστη, απαλλαγμένη από κώδικες και νόρμες, ανίκανη να ενταχθεί σε τέτοια στεγανά. 

Η αυτοβιογραφία που μας παραδίδει ο ασυναγώνιστος Osamu Dazai, διαβάζεται απνευστί, ενόσω οι αναγνώστες παρακολουθούμε την αλυσιτελή προσπάθεια του Γιόζο, να βρεθεί κοντά σε ένα περιβάλλον, που τον έχει ορίσει εξαρχής απόκληρο...Ο Γιόζο, κάποτε παύει να βρίσκει καταφύγιο, ακόμα και στην καρτουνίστικη προσωπικότητα που ανέπτυξε, προκειμένου να επιβιώσει για κάποιο διάστημα. Τότε βυθίζεται στις καταχρήσεις, αποξενώνεται από την ανθρώπινη διάσταση οριστικά, περνώντας σε έναν παράλληλο αόρατο χώρο...

''Μπροστά στους ανθρώπους έτρεμα πάντα από φόβο. Επειδή δεν είχα την παραμικρή αυτοπεποίθηση στα λόγια μου και στη συμπεριφορά μου, κρατούσα μυστική, την αγωνία και το άγχος  μου, βαθιά σ' ένα μικρό κουτί  μέσα στο στήθος. Κι έτσι κρύβοντας καλά καλά όλη τη μελαγχολία και τη νευρικότητά μου, για να μη φανούν, προσποιούμενος με όλη μου τη δύναμη μια ουράνια αισιοδοξία, βαθμηδόν τελειοποιούσα τον εαυτό μου στο ρόλο του εκκεντρικού γελωτοποιού. Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν πως οτιδήποτε ήταν καλό, αρκεί να έκανε τους ανθρώπους να γελάσουν. Μ' αυτό τον τρόπο δεν έδιναν και πολύ σημασία στο ότι εγώ ήμουν έξω από τη λεγόμενη 'ζωή' τους.''