Mazen Maarouf: Ανέκδοτα για τους Ένοπλους και άλλα διηγήματα, Εκδόσεις Χαραμάδα

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ξεκινώντας τη γνωριμία μου από τη μεταφράστρια του βιβλίου Πέρσα Κουμούτση και την επίσης μεταφράστρια αραβικής λογοτεχνίας Βίκυ Μπούτρη, ήρθα σε επαφή με τον ιδιότυπο και ευφυή κόσμο του Παλαιστίνιου ποιητή και συγγραφέα Mazen Maarouf, ο οποίος σήμερα κατοικεί στο Ρέικιαβικ. Ο Maarouf, γεννήθηκε το 1978 στη Βηρυτό έζησε από μικρός τη βία του πολέμου που θέτει ως προτεραιότητα  την επιβίωση, κάτι που μόνο λαοί που έχουν ζήσει στο πετσί τους μπορούν να κατανοήσουν. Σύμφωνα με κριτική του Alex Preston στον Guardian, η επιρροή του Maarouf από έναν άλλο δεξιοτέχνη της μικρής φόρμας, τον Χούλιο Κορτάσαρ (που έχουμε γνωρίσει από το εμβληματικό Κουτσό) είναι εμφανής. 

Το λογοτεχνικό ύφος του Mazen Maarouf καταλύει κάθε προσπάθεια κατάταξής του σε κάποιο είδος και νομίζω αυτό είναι το πιο ρηξικέλευθο στοιχείο της αφήγησής του, αφού ο αναγνώστης κρατάει στα χέρια του ένα εγχειρίδιο αποδόμησης όσων γνωρίζει μέχρι τώρα για τη λογοτεχνία, το οποίο ιντριγκάρει αμετάκλητα τη σκέψη, τη φαντασία και το συναίσθημα. 

Αν θα μπορούσα έστω και παράτολμα να χαρακτηρίσω με δυο λόγια το στυλ στο οποίο κινείται ο συγγραφέας, θα έλεγα ότι πρόκειται για διηγήματα με χαλαρή σπονδυλωτή συσχέτιση, τα οποία όμως θα μπορούσαν άνετα να διαβαστούν και σαν αυτοτελείς ιστορίες. Η παρουσίαση των ιστοριών μοιάζει με ταινίες μικρούς μήκους, στις οποίες προεξάρχει ο σουρεαλισμός και η παραβολή. Ο Mazen Maarouf δεν μασάει τις λέξεις, είναι απαλλαγμένος από οποιαδήποτε ηθικολογική διάσταση, μπορεί να γίνει ωμός, τρυφερός, γλυκόπικρος και ανελέητα σαρκαστικός. 

Τί συμβαίνει όμως στα Ανέκδοτα για τους Ένοπλους;

Ο συγγραφέας κάνει κάτι ιδιοφυές. Επιστρατεύει την παιδική φωνή ως κύριο ήρωα των ιστοριών του. Ως γνωστόν, τα παιδιά στερούνται προηγούμενων εγγραφών (είναι ένας άγραφος πίνακας-tambula rasa) και πολιτικών πεποιθήσεων. Μέσα από την εξιστόρηση ακραία βίαιων γεγονότων από παιδιά, ο Maarouf επιτυγχάνει το πιο αιχμηρό πολιτικό σχόλιο. Τα παιδιά ξεκινούν έχοντας ως εφαλτήριο της ύπαρξής τους την απόλυτη βία. Δεν έχουν γνωρίσει κάτι άλλο πέρα από αυτήν την πραγματικότητα, με συνέπεια να περιγράφουν όσα βιώνουν με τρόπο πρωτόγνωρο, όπως τα συλλαμβάνει η σκέψη και ο νους τους...Ένας κόσμος ανείπωτης βίας, ξεδιπλώνεται με απίστευτο χιούμορ, τόσο τραγελαφικά που προσωπικά έχω συναντήσει μόνο στις σελίδες του πολυβραβευμένου Παύλου Μάτεση, όταν εξιστορούσε τη ζωή της Ραραού στη Μητέρα του Σκύλου.

Οι χαρακτήρες του πολύ συχνά ακροβατούν μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. ¨Όλα αυτά έχουν φυσικά τον συμβολισμό τους. Τα πιο τραγικά γεγονότα, ειδικά βιωμένα από παιδιά, είναι αδύνατον να συλληφθούν από τον ανθρώπινο εγκέφαλο ως απλή πραγματικότητα. Το μυαλό αρχίζει να φαντάζεται ότι μπορεί να ζει σε όνειρο, ίσως σαν μια προσπάθεια αποφυγής της πραγματικότητας. 

Οι συμβολισμοί των νοημάτων φτάνουν πολύ βαθιά. Περιγράφουν τις σχέσεις εξάρτησης, το κουτσομπολιό που δε λείπει από τις κλειστές κοινωνίες, φτάνοντας στο σημείο να εγκλωβίζει ανθρώπινες υπάρξεις εάν δεν τις δολοφονεί προκαταβολικά. Ζητήματα ταυτότητας θίγονται με πρωτοφανή τρόπο σε ένα περιβάλλον που έχει απωλέσει βίαια κάθε έννοια ατομικότητας. 

Δεν ξέρω ειλικρινά ποια ιστορία να ξεχωρίσω καθώς όλες έχουν ξεχωριστή μαγεία...την ιστορία του θείου ταυρομάχου που πεθαίνει τρεις φορές μέσα σε μία μέρα; το γραμμόφωνο που όσο γυρίζει τη μανιβέλα του ο γιος του πατέρα που έχασε τα χέρια του σε βομβιστική επίθεση, βλέπει τα χέρια του πατέρα του να φυτρώνουν ξανά από την αρχή; Τον χαμάλη που από θύμα γίνεται θύτης παραμένοντας ωστόσο πάντα και θύμα έχοντας μια αυτοσχέδια τσουλήθρα στη γυρτή πλάτη του; Τα ανέκδοτα που σκαρφίζεται ένας γιος για να σώσει τον πατέρα του από τα βασανιστήρια που του κάνουν οι ένοπλοι όταν τον συλλαμβάνουν; Δεν γίνεται να διαλέξεις μία ιστορία γιατί όλες μαζί είναι ένα ομοιογενές ποίημα.

Θα σταθώ μόνο σε ένα σημείο, εκείνο που αφορά τις δύο ιστορίες στις οποίες εμπεριέχεται η έννοια του ταυρομάχου. Στη μία από αυτές η φωνή της αφήγησης γίνεται ένας ταύρος που μετατρέπεται σε κατοικίδιο ζώο δύο εραστών του Χουάν και της Άουσα. Ο ταύρος συμβόλιζε ανέκαθεν τόσο στην ελληνική όσο και στην ανατολίτικη πολιτισμική παράδοση την ανδρεία και την πίστη. Στην πρώτη ιστορία ένας θείος που φιλοδοξούσε να γίνει κάποτε ταυρομάχος χωρίς να τα καταφέρει αγόρασε μια στολή ταυρομάχου και στις τρεις φορές που πεθαίνει, τη μία από αυτές χάνει τη ζωή του από ντροπή για τη χαμένη του τιμή...Ο Mazen Maarouf, προσπαθεί να περιγράψει μεταξύ άλλων την χαμένη τιμή, τη χαμένη δύναμη των ανθρώπων που βρίσκονται σε κατάσταση κατοχής και το πόσο εύκολα μπορεί η τιμή αυτή να απολεσθεί.

Οι σκηνές παραπέμπουν ενίοτε σε αρχαιοελληνική τραγωδία, οι περισσότερες ενδεδυμένες με τον μανδύα του σουρεαλισμού.  η πρόζα του Maarouf είναι ποιητική και αφοπλιστική όπως και της Λιβανέζας Etel Adnan που μας παρέδωσε τη Τζενίν μιλώντας μας με λόγο που σχίζει την ψυχή για την εμβληματική πόλη της Παλαιστινιακής Αντίστασης.

Νιώθω τεράστια χαρά που βρέθηκα στη λέσχη ανάγνωσης αραβικής λογοτεχνίας και άκουσα το ενδιαφέρον βίντεο που έστειλε ο Mazen Maarouf προς τιμήν των Ελλήνων αναγνωστών του και της μεταφράστριάς του Πέρσας Κουμούτση. Κάποια στιγμή διατύπωσα την άποψη ότι ένα τέτοιο ιδιότυπο χιούμορ στη συγγραφή του μεταχειρίζεται και ο Ισραηλινός Etgar Keret. Αρκεί ωστόσο να διαβάσει κανείς τον Mazen Maarouf για να διαπιστώσει με πόση περισσότερη δεξιοτεχνία το κάνει ακόμα και από τον Keret...

...''Έτσι κάθε Σαββατοκύριακο που διασχίζουμε τον αυτοκινητόδρομο εγώ, η γυναίκα μου και η μητέρα μου- η οποία πάντα κάθεται στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου-της αφηγούμαι την ίδια ιστορία. Σε κάποιο σημείο του δρόμου, ενώ την κοιτάζω στον μικρό καθρέφτη του οδηγού, ψιθυρίζει: "Ο γέροντας πλησιάζει, προφανώς για να αγγίξει το αυτοκίνητό μας". Τότε ακριβώς η γυναίκα μου σχολιάζει 'Γέροντα είσαι ικανοποιημένος τώρα;'. Ώσπου η μάνα μου πλέον πιστεύει ότι κάθε φορά που ο άνδρας ακούει αυτή τη φράση, αποπροσανατολίζεται ή παραλύει, κάτι που μας δίνει την ευκαιρία να τον προσπεράσουμε άφοβα. Κάποιες φορές, ένα περιπολικό σταματά δίπλα μας για να μας ρωτήσουν οι επιβαίνοντες αστυνομικοί τί μας συμβαίνει και γιατί σταματήσαμε ξαφνικά σε έναν δρόμο ταχείας κυκλοφορίας. Τότε η γυναίκα μου και εγώ διαφωνούμε πάντα. Δε θέλω να φανερώνω τις λεπτομέρειες αυτής της ιστορίας σε κανέναν, εκτός από τη μητέρα μου και κάθε φορά που έρχεται η μέρα της εβδομαδιαίας εξόδου της, κάνω ό,τι περνά από το χέρι μου για να την πείσω ότι πηγαίνουμε στην παλιά της κουζίνα για να φτιάξει μια τούρτα...''