Joseph Roth: Φυγή χωρίς τέλος, Εκδόσεις Άγρα

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Από τα πρώτα δύο βιβλία του Γιόζεφ Ροτ, είχα κιόλας καταλάβει ότι πρόκειται για τον πιο αγαπημένο μου από όλους τους συγγραφείς. ¨Όταν διάβασα όλα τα επόμενά του που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Άγρα, συνειδητοποίησα ότι είχα δίκιο που ένιωσα έτσι. Μόλις πρόσφατα και συγκεκριμένα αυτό το μήνα (Δεκέμβριο του 2024), κυκλοφόρησε μεταφρασμένο από τις εκδόσεις Άγρα το βιβλίο του ''Φυγή χωρίς τέλος'', που αναμφίβολα το θεωρώ το καλύτερό του μαζί με το Εμβατήριο Ραντέτσκυ, αν και σε αυτό εδώ ακόμα περισσότερο και από το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, συμπυκνώνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπό, το χιούμορ και η οξυδέρκεια του Ροτ, η λεπτή του ειρωνεία που βαδίζει χέρι χέρι με τη μεστωμένη απογοήτευση ενός αδιάκοπα περιπλανώμενου φτωχοδιαβόλου.

Αν υπάρχει κάποιο alter ego με το οποίο η τραγική ζωή του συγγραφέα να ομοιάζει τόσο πολύ, αυτό δεν είναι άλλο από τον Φράντς Τούντα. Ο Τούντα, Αυστριακός αξιωματικός που πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Ρώσους το 1916, αφήνει πίσω του μια αρραβωνιαστικιά, αποδρά από την αιχμαλωσία, ερωτεύεται μια επαναστάτρια στην τάιγκα της Σιβηρίας παίρνοντας μέρος στη Ρωσική επανάσταση, παντρεύεται μια Καυκάσια και επιστρέφει πίσω στη Βιέννη για να συναντήσει τον αδερφό του που έχει γίνει διευθυντής ορχήστρας και ζει σε ένα περιβάλλον που δε φαίνεται να έχει πάρει μυρωδιά από το μπαρούτι που καίγεται. Σε ένα περιβάλλον που κάνει ακόμα λόγο για ευρωπαική κουλτούρα...Για ποιά ευρωπαική κουλτούρα αναρωτιέται ο Φράντς Τούντα, (ακριβώς όπως διακαώς προσπαθούσε να απαντήσει στο ερώτημα αυτό και ο Ρότ πρίν πεθάνει στα 45 του μόλις χρόνια). Υπάρχει ή υπήρξε ποτέ ευρωπαική κουλτούρα; Δανεική δεν ήταν πάντα; Μια συρραφή από τόσες άλλες μαζί; Ειδικά την εποχή που φυλορροεί αμετάκλητα η Αυστροουγγρική μοναρχία μπορεί άραγε κανείς να μιλά ακόμα για ευρωπαική παρακαταθήκη; 

Ο υμνητής της διπλής μοναρχίας, Γιόζεφ Ρότ, υμνητής όχι από πεποίθηση αλλά από ανάγκη, αφού έξω από το πλαίσιό της, μέσα στα στενά όρια των εθνικών κρατών στα οποία κατακερματίστηκε η μοναρχία δε θα μπορούσε ποτέ να επιβιώσει ένας Εβραίος που την εποχή εκείνη θα καλείτο να αποδεικνύει διαρκώς την εθνική του ταυτότητα, πράγμα οξύμωρο για έναν Εβραίο αφού δεν είχε ακόμα εθνική ταυτότητα, υπογράφει ένα αριστούργημα.

Περιπλανώμενος, παρείσακτος, ο Φράντς Τούντα δε χωρά και δεν κολλά πουθενά, διατρέχει από άκρη σε άκρη την ευρωπαική ήπειρο, γυρνάει από τον πόλεμο, χωρίς να ξέρει πού ακριβώς επιστρέφει, αφού πατρίδα δεν είχε ποτέ...Προσπαθεί μονίμως να βρίσκεται σε κίνηση σαν να τον κυνηγούν και πράγματι τον κυνηγά το τέρας του ολοκληρωτισμού που ο Ροτ λόγω της ευαίσθητης και διαισθητικής φύσης του είχε από νωρίς διαγνώσει την επέλασή του. 

Ο Τούντα αποξενώνεται από τη μεταπολεμική κοινωνία με την οποία δεν έχει κανένα κοινό, αναρωτιέται αυτός ο άνθρωπος ο γεννημένος σε λάθος εποχή, πώς είναι δυνατόν να ζει στην ίδια χρονική περίοδο με όλους αυτούς τους ανθρώπους που κανένα κοινό δεν τους συνδέεi. Αυτή η απελπισία της απουσίας διασύνδεσης με τον κόσμο, αποτυπώνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε αυτή την παράγραφο ...''Ήξερε ωστόσο πως το κορίτσι αυτό, παρότι νεαρό και μικρό ακόμα, ήταν σαν τους μεγάλους από έναν κόσμο που εκείνος περιφρονούσε και δεν άξιζε την ομορφιά του. Από ποιους ανθρώπους ερχόταν; Σε ποιούς πήγαινε; Οι μέρες και οι νύχτες της ήταν γεμάτες με τις γελοίες κι απαίσιες σκέψεις, ομιλίες, εμπειρίες και κινήσεις αυτών των ανθρώπων. Μ'αυτούς πήγαινε σε περιπάτους, σε χορούς, σε λουτροπόλεις, αυτούς ερωτευόταν, μ'αυτούς έπαιζε και χόρευε. Έναν απ'αυτούς θα παντρευόταν και θα γεννούσε παιδιά, που σ'αυτούς όλους θα έμοιαζαν. Είχε επομένως κάθε λόγο να την περιφρονεί...''

Ο Φράντς Τούντα χωρίς πίστη και δεσμούς, αιώνια μοναχικός και ελεύθερος ήταν χωρίς αμφιβολία ''ο πιο επιφανειακός άνθρωπος του κόσμου''.

Στην εισαγωγή του βιβλίου που ανήκει στον Michael Hoffmann, μαθαίνουμε για το άδοξο τέλος της συζύγου του Ροτ Φρίντλ Ράιχλερ. Ο Γιόζεφ Ρότ νιώθοντας ότι έφταιγε εκείνος για το θάνατό της επειδή την παραμελούσε γράφοντας διαρκώς, ξεκίνησε μετά το θάνατό της το αλκοόλ. Το ποτό δεν ήταν μόνο αντίδοτο στην ενοχή και την απόγνωση αλλά και τρόπος αυτοκτονίας.