Isaak Bashevis Singer: Γκίμπελ ο σαλός, και άλλες ιστορίες, Εκδόσεις Κίχλη
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Ο Isaak Bashevis Singer, νομπελίστας συγγραφέας από το 1978, δεν είναι απλώς ένας συγγραφέας που διηγείται τα βιώματα των Εβραίων με φόντο τον κοινωνικό και πολιτικό καμβά των κρίσιμων δεκαετιών που ακολούθησαν τον πρώτο μεγάλο πόλεμο. Πρόκειται για ένα βαθιά πρωτοποριακό εκφραστή της ψυχής των εβραικών κοινοτήτων, που είχαν εγκατασταθεί σε διάφορες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Στις εννέα αληθινά μοναδικές ιστορίες του βιβλίου αυτού, αποτυπώνεται ο πνευματικός πυρήνας των εβραικών κοινοτήτων της Πολωνίας και της Ουκρανίας.
Το Φράμπολ και το Λιούμπλιν, είναι δύο από τις κύριες πόλεις όπου εκτυλίσσονται οι περισσότερες ιστορίες του βιβλίου. Ο Isaak Bashevis Singer, έγραφε και ο ίδιος στα γίντις (τη γλώσσα που μιλούσαν οι Εβραίοι που είχαν διασκορπιστεί στις ευρωπαικές χώρες, δηλαδή ένα κράμα γερμανικών και αρχαίων εβραικών), και οι χαρακτήρες των διηγημάτων του μιλούν και αυτοί γίντις. Όσο πιο καλά τα γράφουν και τα μιλούν, τόσο πιο περήφανοι είναι ανάμεσα στους συμπατριώτες τους. Τί συμβαίνει όμως με όλους αυτούς τους κατά κύριο λόγο θρησκόληπτους και ανορθόδοξους συχνά αντιήρωες του συγγραφέα; Ακόμα και όταν οι ιστορίες δείχνουν να τελειώνουν με αυστηρά και έντονα ηθικοπλαστικά διδάγματα, με την τιμωρία χαρακτήρων που επειδή άθελά τους λοξοδρόμησαν χωρίς υστεροβουλία από το ταλμούδ, ο Singer αναδεικνύει μια μορφή υποκρισίας και την υπερβολή μιας ανώφελης σχεδόν ψυχαναγκαστικής αυστηρότητας που πάντα επιβάλλεται από τους ανελαστικούς θρησκευτικούς κανόνες.
Οι ιστορίες του Isaak Bashevis Singer, θυμίζουν σε αρκετά σημεία τη σκοτεινή ατμόσφαιρα στα παραμύθια των αδελφών Γκρίμ. Το γεγονός και μόνο ότι παρελαύνουν διάβολοι, κακά πνεύματα, και μάγισσες, είναι αρκετό για να υπάρχει συνάφεια. Όμως πίσω από τους γκροτέσκους ή τους εξιδανικευμένους χαρακτήρες, παραμονεύει πάντα η θρησκευτική προκατάληψη. Αυτός είναι και ο συνδετικός κρίκος των διηγημάτων του Singer με τα κλασικά παραμύθια που διαβάζαμε παιδιά.
Οι προκαταλήψεις αυτές, αν και διακρίνουμε τη σαρκαστική, έξυπνη και χιουμοριστική γραφή του συγγραφέα, παρουσιάζονται ως το αδιαμφισβήτητο γεγονός της συνοχής των εβραικών κοινοτήτων. Η πίστη τους αυτή, που κατακρεούργησε στο όνομα των ιερών διδαχών πολλές προσωπικότητες (όπως πάντα συμβαίνει με τη θρησκεία), παραδόξως ήταν η αιτία της επιβίωσης των κοινοτήτων αυτών. Ο Isaac Bashevis Singer είναι απολαυστικός και καινοτόμος. Γιατί μας παρουσιάζει μια νομαδική οπτική των Εβραίων ασκενάζι, που χάρη στη Γκεμαρά και το Ταλμούδ τους, σώθηκαν. Πάντα όταν σώζεται κάτι όμως, θυσιάζεται κάτι άλλο.
Έτσι και στην περίπτωση του Γκίμπελ του σαλού, που ο ίδιος δεν πιστεύει ότι είναι σαλός, το πιστεύουν όμως όλοι οι άλλοι και του φέρονται αναλόγως, θυσιάζεται ένας ολόκληρος άνθρωπος προς όφελος της σκευωρίας μιας ολόκληρης κοινότητας. Ένα ολόκληρο χωριό έχει συνωμοτήσει με ανελέητη απάθεια, να απορρίπτει ένα φυσιολογικό άνθρωπο ως μη φυσιολογικό. Η πλεκτάνη αυτή, θυσιάζει τη ζωή του Γκίμπελ, σώζει όμως έστω και με τον πλέον ανορθόδοξο τρόπο, τη βαθιά ορθόδοξη αυτή κοινότητα.
Οι ιστορίες του Singer, φέρνουν στο φως την ταυτότητα τω Εβραίων που διασκορπίστηκαν στην Πολωνία και την Ουκρανία, τις δεισιδαιμονίες και τους μύθους τους. Ο καββαλιστικός μυστικισμός τους, παρουσιάζεται με ρεαλισμό χωρίς να εξυμνείται. Για αυτό είναι τόσο πρωτοπόρος ο Isaak Bashevis Singer. Γιατί, μέσα από τις αφηγήσεις του, αντικατοπτρίζεται ο ρεαλισμός του Σπινόζα και του Ντοστογιέφσκι.
"Κάποιος άλλος σνόρερ (διακονιάρης στα γίντις), περιμένει να κληρονομήσει το αχυρόστρωμά μου. Όταν έρθει η ώρα μου, θα φύγω πασίχαρος. Ό,τι κι αν υπάρχει εκεί πέρα, θα είναι αληθινό, δίχως μπερδέματα, δίχως περιγελάσματα, δίχως κοροιδίες. Δόξα να'χει ο Μεγαλοδύναμος, εκεί πέρα δεν πιάνεται κορόιδο μήτε καν ο Γκίμπελ"