Hans Fallada: Ο Εφιάλτης, εκδόσεις Gutenberg
από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου
Υπάρχουν 3 ξεχωριστές κατηγορίες λογοτεχνικών κειμένων. Η μία αφορά τη μυθοπλασία πάνω σε υπαρκτές ή μη καταστάσεις, η δεύτερη τις βιογραφίες και η τελευταία τις αυτοβιογραφίες με έναν τρόπο που συμπυκνώνει όλα τα προηγούμενα είδη.
O Hans Fallada, στο βιβλίο του "Ο Εφιάλτης", εμπίπτει στην 3η κατηγορία με το πιο αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα ως σήμερα, να περιγράφει το φόβο και την αγωνία των κατοίκων μιας μικρής επαρχιακής περιοχής της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, όταν καταρρέει το ναζιστικό καθεστώς και επίκειται η κατοχή των Ρώσων.
Διαβάζοντας το έργο αυτό, βρέθηκα μπροστά σε ένα γνώριμο συναίσθημα, μία μορφή deja vu, που αποκρυσταλλώθηκε όσο προχωρούσε η δημοσιογραφική σχεδόν καταγραφή λεπτομερειών της ζωής του Fallada και της γυναίκας του, από την εποχή εκείνη. Ο Εφιάλτης, ξεδιπλώνεται μέσα από ένα ρυθμό γραφής, που για όποιον συνηθίζει να κάνει αναγωγές λογοτεχνικών έργων σε κινηματογραφικά, θυμίζει έντονα την αίσθηση που αποκόμιζε κανείς έχοντας μόλις παρακολουθήσει τη "Δουνκέρκη" το 2017. Η ερμηνεία του τρόμου του θηράματος που νιώθει περικυκλωμένο από κάθε πλευρά, και η ανυπαρξία διαφυγής εξόδου μέσα σε ένα σκηνικό εκκωφαντικής σιγής που προφανώς υπαγορεύεται από το άγνωστο, είναι απολύτως αντίστοιχα με την αισθητική αποτύπωση της "Δουνκέρκης". Φυσικά, εδώ τα περιστατικά διαφέρουν.
Στον Εφιάλτη του Fallada, οι Γερμανοί ναζί έχουν ηττηθεί και έχει τελειώσει ανεπιστρεπτί η προέλασή τους επί των ευρωπαϊκών εδαφών. Όμως το συναίσθημα τρόμου που άφησαν πίσω στους Γερμανούς πολίτες που δεν τολμούσαν να ξεμυτίσουν από τα σπίτια τους, συμπεριλαμβανομένου του συγγραφέα, προκειμένου να μην τραβήξουν την προσοχή και κληθούν να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις της Λαϊκής Πολιτοφυλακής, αποτελεί μία πτυχή του γερμανικού αστικού βίου εκείνης της εποχής που δεν της έχει δοθεί η απαιτούμενη έμφαση στα διάφορα έργα που αναφέρονται στην εποχή της πτώσης των ναζί. Ο τρόμος των κατοίκων της χώρας, παραμένει παρών ακόμα και μετά το τελευταίο όχημα της Βέρμαχτ που εγκαταλείπει την πόλη, αφού η σκυτάλη περνάει στη ρωσική πλευρά...Η αφήγηση μετατρέπεται σε μια απελπισμένη προσπάθεια επιβίωσης, από όπου δεν υπάρχει διαφυγή εξόδου, όπως συνέβη με τους αναρίθμητους στρατιώτες που κατάφεραν να εκκενώσουν τη Δουνκέρκη και να μην πέσουν στο έλεος της γερμανικής πολεμικής μηχανής όταν η τελευταία κατέλαβε το λιμάνι. Όλο αυτό, έγινε εφικτό, χάρη σε ένα "λάθος" υπολογισμού της ναζιστικής ηγεσίας, που μέχρι σήμερα παραμένει μυστήριο. Όμως στον Εφιάλτη του Fallada, δεν υπάρχει καμία έξοδος κινδύνου. Υπάρχει μία πραγματικότητα κατοχής και αγωνίας που πρέπει να βιωθεί και να ξεπεραστεί.Και η προσπάθεια αυτή επιβίωσης μετατρέπει τα θύματα σε δήμιους, μέσα από ένα φαύλο κύκλο κατασκόπευσης, αστυνόμευσης και παρακολούθησης που μοιάζει να μην έχει αρχή και τέλος.
Ο Hans Fallada, μας παίρνει από το χέρι και μας οδηγεί βήμα-βήμα στα σκοτεινά σημεία της σκέψης του, όταν έδινε τη δική του μάχη επιβίωσης. Καθόλου περίεργο οι σημειώσεις του αυτές, για τα γεγονότα που έζησε, να ήταν ο τρόπος του να κρατηθεί στη ζωή. Η περιγραφή αυτή, μίας ατμόσφαιρας κλειστοφοβικής μέσα σε ένα περιβάλλον διάχυτης δυστοπίας και προσμονής με φόντο το άγνωστο, θυμίζει κατά πολύ το ύφος των χρονογραφημάτων του Βάρναλη για τους ¨Καταφυγιώτες"...Ο Hans Fallada και όλοι οι σύγχρονοί του συμπολίτες, υπήρξαν και εκείνοι "Καταφυγιώτες" με έναν τρόπο. Οι σημειώσεις του συγγραφέα που αφορούσαν ένα τόσο σημαντικό κομμάτι της ιστορίας που μέχρι σήμερα διαμόρφωσε τις διεθνείς ισορροπίες της πολιτικής με την οποία μεγαλώσαμε όλοι, φτάνουν στα χέρια μας μέσα από το βιβλίο αυτό, κι εμείς οφείλουμε να το χειριστούμε με το σεβασμό και τη συγκίνηση που αξίζει σε μια γενιά που αν και χαμένη για πολλούς λόγους, επιδιώκει να μην ξεχαστεί! Ιδού τα εύγλωττα ίχνη της...