Γουίλιαμ Χ. Γκας: Το Τούνελ, Εκδόσεις Καστανιώτη

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Το τούνελ, εκδόθηκε πρώτη φορά το έτος 1995, δημιουργώντας σεισμικές δονήσεις στα λογοτεχνικά δρώμενα. Μεταφράστηκε αξιόλογα στα ελληνικά από το Γιώργο Κυριαζή, για λογαριασμό των εκδόσεων Καστανιώτη το Νοέμβριο του 2021. Της πρωτότυπης έκδοσης του έργου, προηγήθηκε μελέτη και προετοιμασία τριάντα ετών.

Ο Γουίλιαμ Χάουαρντ Γκας, γεννήθηκε το 1924 και πέθανε το 2017 στο Μιζούρι των Η.Π.Α. Απαράμιλλος δοκιμιογράφος, μας αφηγείται στο τούνελ τα αποφθέγματα ζωής του λογοτεχνικού alter ego του, του διακεκριμένου καθηγητή πανεπιστημίου, Γουίλιαμ Φρέντερικ Κόλερ, κάπου στις μεσοδυτικές πολιτείες.

Ο καθηγητής, σπούδασε στη Γερμανία, ερχόμενος σε επαφή με την κομματική φρενίτιδα του ναζιστικού μορφώματος. Καταπιάστηκε αργότερα στη ζωή του με την έρευνα για το Τρίτο Ράιχ, προκαλώντας το κοινωνικό αίσθημα, ενώ επιχειρεί να γράψει μια εισαγωγή στην ήδη ολοκληρωμένη του μελέτη με τίτλο 'Ένοχή και αθωότητα στη χιτλερική Γερμανία''. Κάπου εκεί όμως, ανάμεσα σε σωρούς βιβλίων και δοκιμίων, ξυπνάει μέσα στον Κόλερ η ανάγκη απελευθέρωσής του, από οποιαδήποτε μορφή σύμβασης, γεννιέται στον καθηγητή η επιθυμία να βάλει στο μικροσκόπιο όλη του τη ζωή εξετάζοντας την ατομική του ιστορία, μια ιστορία που ούσα υποκειμενική, βρίσκεται στον αντίποδα οποιασδήποτε αιτιοκρατικά προσδιορισμένης ιστορικής αφήγησης.

Αρχίζει τότε να σκάβει κυριολεκτικά και μεταφορικά ένα τούνελ. Το τούνελ βρίσκεται στο υπόγειο του σπιτιού του, φτάνοντας ως τα έγκατα της ύπαρξής του...

Φέρνει στο φως αλήθειες για την προσωπική και ερωτική του ζωή, τη ρουτίνα του βίου του, τις συμβάσεις στις οποίες κατόρθωσε να χωρέσει τόσα χρόνια. Κρύβει τις ανακαλύψεις του αυτές από φόβο μην εντοπιστούν από τη γυναίκα του.

Όσο προχωρούν οι σελίδες του βιβλίου, ο Γουίλιαμ Χ. Γκας, σκάβει παράλληλα με τους αναγνώστες. Φέρνει στο φως το απόσταγμα της εμπειρίας ζωής του. Μιλάει ανοιχτά για το φασισμό της καρδιάς, για την αστείρευτη ανάγκη των ανθρώπων, να επιλέγουν δυνάστες ως ηγέτες.

Η συγγραφική του πρωτοτυπία είναι αδιαμφισβήτητη, καθώς η πρόζα του, εμφανίζεται με ιδιαίτερη τυπογραφική φόρμα, με σύμβολα, αλλαγή της γραμματοσειράς σε αρκετά σημεία και ποικιλία στη γλωσσική έκφραση. Ο Γουίλιαμ Χ. Γκας, χρησιμοποιεί τα λίμερικ, τα χιουμοριστικά δηλαδή πεντάστιχα ποιηματάκια, σαν μια μορφή διαμαρτυρίας απέναντι στη ματαιότητα και την πεπερασμένη ανθρώπινη φύση.

Όπως και άλλοι συγγραφείς της εποχής του, ανήκει σε μια κατηγορία λογοτεχνών, που επιδιώκουν να αναμετρηθούν με τις σαρωτικές ιστορικές στιγμές, που έζησαν στα χρόνια της νεότητάς τους, και οι οποίες περιλάμβαναν το Β' παγκόσμιο πόλεμο...

'Εχοντας ζήσει ταραγμένα παιδικά χρόνια, μεγαλώνοντας με ένα ρατσιστή πατέρα και μία παθητική και αλκοολική μητέρα, είναι εύκολο να κατανοήσουμε, γιατί το τούνελ, αυτό το βαθύ προσωπικό του σκάψιμο, που του πήρε τριάντα χρόνια δουλειάς, είναι και η ατομική του ψυχοθεραπεία, η ανάδυσή του από το βυθό και το σκότος, στην επιφάνεια και το φως.

Ο Γουίλιαμ Χ. Γκας, κλείνει το μάτι στα μεγάλα και τα σημαντικά της ζωής, εμπαίζει τη σοβαρότητα των ακλόνητων πεποιθήσεων, αποκτά περιπαικτική διάθεση απέναντι στην επίσημη ιστορική εκδοχή των πραγμάτων. Νιώθει ότι η αμφισημία της ιστορικής γνώσης είναι τόσο μεγάλη, που μοιάζει να επιδιώκει τον επαναπροσδιορισμό της ιστορικής έρευνας, ξεκινώντας από την ανακάλυψη της ατομικής ιστορικής αλήθειας.

Ο Κόλερ, το alter ego του Γουίλιαμ Χ. Γκας, θα μπορούσε να είναι ένας από τους 'Αποσυνάγωγους' του Τούρκου κορυφαίου λογοτέχνη Oguz Atay... 

''Οικτροί άνθρωποι σε οικτρές πόλεις, είπε ο Τρελός Μέγκ, βλακώδεις μάχες, αχρείαστος πόνος, άχρηστος θάνατος: αυτά έφτιαξαν εκείνο τον πόλεμο στην Πελοπόννησο; Ο πόλεμος είναι ο Θουκυδίδης σου λέω, Εκείνος τον διεξήγαγε όταν κάθισε να γράψει. Και ακόμη κι αν ήταν μύθευμα, ακόμη κι αν ανακαλύπταμε αύριο πως ήταν γεμάτος ψέματα, σαν μύγες πάνω σε σάπιο βοδινό, παρόλα αυτά θα εξακολουθούσε να αποτελεί κομμάτι από το παρελθόν μας, το παρελθόν που έχουμε ζήσει, αναλλοίωτο. Εκείνος ο σκληρός και ανόητος πόλεμος μας έχει αλλάξει-εννοώ τον άνθρωπο που, με αυτόν, έφτιαξε τις μνήμες μας, μας άλλαξε, γιατί όταν εκείνος γράφει, εμείς νιώθουμε πριν δούμε.''