Φίλιπ Ροθ: Αμερικάνικο Ειδύλλιο, Εκδόσεις Πόλις

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Φίλιπ Ροθ, πασίγνωστος για τα αναρίθμητα έργα που έχει γράψει και που αρκετά έχουν γίνει και κινηματογραφικές επιτυχίες, έχει βάλει την ανεξίτηλη σφραγίδα του στα λογοτεχνικά δρώμενα, με το Αμερικάνικο Ειδύλλιο. Πρόκειται για το καλύτερό του έργο μακράν. Εβραϊκής καταγωγής ο Φίλιπ Ροθ, ήταν αναπόφευκτο να μη μου δημιουργηθεί ο συνειρμός όσον αφορά την ομοιότητα του ονόματός του με τον κορυφαίο Joseph Roth, επίσης Εβραίο και ορόσημο στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία του 20ού αιώνα.

Οι ομοιότητες όμως δε σταματούν εδώ...

Διαβάζοντας το Αμερικάνικο Ειδύλλιο, παρακολουθούμε το χρονικό της πτώσης ενός ευυπόληπτου Αμερικανού πολίτη, εβραϊκής καταγωγής, που τα κατάφερε να προσαρμοστεί και να μεγαλουργήσει στο πλαίσιο της ακμάζουσας μεταπολεμικής αμερικανικής κοινωνίας. Πρόκειται για μια χρονική περίοδο, που έχει αφήσει πίσω τη φρίκη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, για μια εποχή κατά την οποία η άνοδος και η ευημερία είναι αναπόφευκτες και μαρτυρούν την ικανότητα προσαρμογής των 'δυνατών' πολιτών στα νέα δεδομένα. Ο Σίμουρ Λιβόβ, κεντρικός ήρωας στο Αμερικάνικο Ειδύλλιο, γίνεται γνωστός με το παρατσούκλι "Σουηδός", εξαιτίας της απίστευτης σωματικής του διάπλασης και του πιο βορειοευρωπαικού παρουσιαστικού του, μέσα σε μια εβραϊκή κοινότητα στο Νιούαρκ του Νιού Τζέρσι. Σε όλη την αφήγηση, γινόμαστε μάρτυρες του ανυπέρβλητα αγαθού χαρακτήρα του, των απίστευτων αθλητικών ικανοτήτων του, του αυταπόδεικτου της φυσικής του υπεροχής, τέτοιας που τον τοποθετεί εκ προοιμίου στο βάθρο του άφθαστου ήρωα. Ο 'Σουηδός', δε χρειάζεται να κάνει τίποτα για να κερδίσει το θαυμασμό. Πρόκειται για ένα κεκτημένο διαρκείας που τίποτα και κανείς δε γίνεται να του το στερήσει. 

Ο αφηγητής μας εξιστορεί τη μοναδική περίπτωση του 'Σουηδού', με μία σαφήνεια και εμβρίθεια που κλιμακώνεται σε μια μορφή θριλερικής περιγραφής. Το μυστήριο όσον αφορά τον άμεμπτο χαρακτήρα του 'Σουηδού', έγκειται ακριβώς στην εκ προοιμίου γνώση, ότι κανείς δε μπορεί να είναι τόσο τέλειος χωρίς ποτέ να του συμβεί κάτι που θα ανατρέπει την εικόνα αυτής της πληρότητας. Μιας πληρότητας δηλαδή που δε συνάδει με το κοινωνικό και πολιτικό πεδίο. Οι περιγραφές των χαρακτήρων του Φίλιπ Ροθ, έχουν σαφώς αναφορές στον κορυφαίο Ουίλλιαμ Φώκνερ. Ακόμα και η κλιμάκωση του μυστηρίου της ζωής του 'Σουηδού', θυμίζει το μυστήριο της αναζήτησης του Ινδιάνου στα 'Κόκκινα Φύλλα΄ του Ουίλλιαμ Φώκνερ. 

Τελικά παραμένει τέλειος ο 'Σουηδός'; Για πόσο;

Η απάντηση είναι για αρκετό καιρό, όχι όμως για πάντα. Ο 'Σουηδός', εξαιρετικός αθλητής του μπέιζμπολ, συμβολίζει την ακμή, την προσωποποίηση του αμερικανικού ονείρου, ενός success story μιας μεταπολεμικής ωδής στις ανοιχτές αγορές, στην αφομοίωση των αξιών μιας λευκής ευημερούσας τάξης. Ο ίδιος ο Σίμουρ Λιβόβ, κατά κάποιον τρόπο κρύβει την εβραϊκή του ταυτότητα πίσω από το προσωπείο της ομοιομορφίας που προστάζει το να είναι κανείς γνήσιος Αμερικανός πολίτης. Μας θυμίζει έτσι την κρυμμένη εβραϊκή ταυτότητα των Αιρετικών του Λεονάρδο Παδούρα. 

Η αποκαθήλωση της προσωπικότητας του Σίμουρ Λιβόβ (Σουηδός), η 'αποξήλωση' των χαρακτηριστικών της τελειότητάς του, επέρχεται μέσω της κόρης του Μέρι. Η Μέρι γίνεται τρομοκράτης. Στο πρόσωπό της, σκιαγραφείται ο συμβολισμός των Η.Π.Α. που βρίσκεται στον αντίποδα του συμβολισμού του πατέρα της για την Αμερική μεταπολεμικά. Πρόκειται για μια εποχή αναταραχών, αμφισβήτησης και πολιτικού και κοινωνικού χάους. Η μεταπολεμική ευημερία έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Έχει δώσει τη θέση της στο χάος του πολέμου του Βιετνάμ και τα κινήματα που αναπτύχθηκαν μέσα από το έντονα πουριτανικό αμερικανικό θρησκευτικό περιβάλλον, εκείνο που προσπάθησε να περιγράψει ο Τζόναθαν Φράνζεν μέσα από τις αναρίθμητες σελίδες του μυθιστορήματός του 'Σταυροδρόμια΄. 

Στο σημείο αυτό ακριβώς όπου αποδομείται η επίφαση της τελειότητας του 'Σουηδού", του ψύχραιμου αυτού αθλητή, κληρονόμου της θρυλικής Νιουρκέζας, μιας βιομηχανίας παραγωγής γαντιών, μέσα από τη χρήση εξαιρετικών δερμάτων, η αριστουργηματική πρόζα του Φίλιπ Ροθ, φέρνει στο μυαλό το Joseph Roth και το λογοτεχνικό του επίτευγμα το Εμβατήριο του Ραντέτσκι. Η πτώση της Αυστροουγγαρίας μέσα από τρεις γενιές της οικογένειας Τρόττα, η αμφισβήτηση του τελευταίου Τρόττα ως προς την πρωτοκαθεδρία του αυτοκράτορα μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο σκηνικό, έχει συνάφεια με την οικογένεια Λιβόβ και την αυτομόληση της τελευταίας Λιβόβ, της Μέρι Λιβόβ, που άθελά της συμβολίζει την πτώση του αμερικανικού ονείρου, την αποκήρυξη του αμερικανικού ειδυλλίου. 

"Ναι, το οχυρό τους είχε υποστεί ρήγμα, ακόμα κι εδώ στο ασφαλές Όλντ Ρίμροκ, και τώρα που το ρήγμα είχε ανοίξει δε θα ξανάκλεινε πια. Δε θα συνέρχονταν ποτέ. Όλα είναι εναντίον τους, όλοι και όλα που δε γουστάρουν τη ζωή τους. Όλες οι φωνές απ'εξω, που καταδικάζουν και απορρίπτουν τη ζωή τους! Μα τί το κακό έχει η ζωή τους; Τι, που να πάρει η ευχή, είναι λιγότερο αξιόμεμπτο από τη ζωή των Λιβόβ;'