Erich Kastner: Στο χείλος της Αβύσσου, η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν, εκδόσεις Πόλις

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Γεννημένος στη Δρέσδη το 1899, και κατά συνέπεια ζώντας την ενηλικίωσή του μέσα στη λαίλαπα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Erich Kastner, δε θα μπορούσε παρά να καταπιάνεται με τις παθογένειες του γερμανικού λαού, αλλά και τις αιτίες που οδήγησαν σε μία κατάφαση μαζικών εγκλημάτων. 

Κατά μία έννοια, ο Kastner περιγράφει εκ των έσω, και μέσα από το πρίσμα κοινωνικών περισσότερο φαινομένων, την πολιτική κατάπτωση του γερμανικού έθνους. Στον αντίποδά του βρίσκεται ο σύγχρονος Γάλλος ιστορικός Johann Chapoutot, που νωρίτερα σχολίασα το βιβλίο του "Η πολιτιστική επανάσταση του Ναζισμού", και το οποίο εξηγεί την πορεία προς την εγκληματικότερη διάσταση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα από ιστορικές και κοινωνιολογικές παραμέτρους. Ο Erich Kastner, κρίθηκε, κατακρίθηκε και επικρίθηκε για το "Χείλος της Αβύσσου", χαρακτηρίστηκε το έργο του ως "σκουπίδι" από το κόμμα των ναζί, ενώ οι περιγραφές ερωτικών σκηνών με πρωτοφανή απουσία οποιουδήποτε ηθικολογικού φίλτρου θα τις έκανε πιο εύπεπτες, ειδικά σε μία κοινωνία της εποχής μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε και γράφτηκε το βιβλίο, τον έκανε να φαντάζει στην κοινή γνώμη της εποχής, σαν κάποιου είδους "διεστραμμένο" συγγραφέα. 

Σήμερα φτάνει στα χέρια μας μέσα από την εξαιρετική επιμέλεια των εκδόσεων Πόλις, η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν, ένα uncut version, που μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε την αιχμηρή γραφή του Kastner, την οξυδέρκεια, το σαρκασμό, το χιούμορ και την πνευματικότητά του, αλλά και το αληθινό ήθος του, όπως αρμόζει σε κάθε διορατικό διανοούμενο που ζούσε εκτός της εποχής του και μπροστά από αυτήν. Μέσα από την ανάγνωση των σελίδων του βιβλίου "Στο χείλος της αβύσσου, η πλήρης έκδοση του Φάμπιαν", ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με την "αιρετική" φιγούρα του Φάμπιαν, ενός άνεργου διδάκτορα φιλολογίας καταδικασμένου να είναι μόνιμα κυνηγημένος από τη φτώχια, και του αγαπημένου του φίλου Λαμπούντε, επίσης διδάκτορα και γόνου πλούσιας οικογένειας. Και οι δύο φίλοι, είναι λίγο "αιρετικοί", γιατί κανείς τους δεν έχει αποδεχτεί ούτε αποτελεί κομμάτι του κοινωνικού πλαισίου που τους περιβάλλει. Παρά το γεγονός ότι και οι δύο συχνάζουν σε καμπαρέ, σε σπίτια όπου γίνονται μάρτυρες ακραίων ερωτικών σκηνικών, έρχονται σε επαφή με κάθε είδους αλλόκοτα περιστατικά και ανθρώπους, σαν να αποτελούν εξαίρεση σε ένα σκηνικό χάους στο οποίο περισσότερο είναι θεατές παρά συμμέτοχοι, προσπαθούν να διατηρήσουν την ταυτότητά τους ακέραιη. Η κοινωνία της εποχής περιγράφεται με κάποια δόση υπερβολής ίσως, αλλά σίγουρα με ωμότητα και χωρίς καμία διάθεση εξωραισμού (ακριβώς όπως συμβαίνει και στο "Τράμ 83" του Fiston Mwanza Mujila), σε απόλυτη ηθική κατάπτωση, όπου η φτώχια και η ανάγκη για κοινωνική αποδοχή και ανέλιξη, παρουσιάζουν τους ανθρώπους σαν αντικείμενα προς πώληση. 

Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσει με έντονα σαρκαστική διάθεση ο συγγραφέας την αφήγησή του, πολύ συχνά προκαλεί το χιούμορ, ενώ φέρνει στο μυαλό τον επίσης σύγχρονο Ισραηλινό συγγραφέα Edgar Keret ο οποίος πρέπει να πήρε μαθήματα γραφής από τον κλασικό Erich Kastner,(αφού οι ιστορίες που αποτυπώνονται στο "Ο οδηγός λεωφορείου που ήθελε να γίνει θεός", έχουν ακριβώς την ίδια καυστική, αλλόκοτη και χιουμοριστική πρώτη ύλη). Οι άνθρωποι του Kastner, ζουν μέσα σε ένα ζοφερό τοπίο, επιδίδονται σε κάθε είδους "βία" απέναντι στη συνειδησιακή τους υπόσταση, σαν να μην υπάρχει αύριο, σαν να έχει επέλθει μία κατάσταση τέλματος από το οποίο δε μπορούν να ξεφύγουν. 

Υπάρχει μια διάθεση οκνηρίας, ακηδίας όμοιας με αυτήν που συναντά κανείς στους Αδιάφορους του Alberto Moravia, (που δεν είναι τυχαίο ότι γράφτηκε σε μια ιστορικά κρίσιμη καμπή της ιταλικής ιστορίας κατά την περίοδο δικτατορίας του Μουσολίνι), που οδηγεί το λαό να παραδοθεί στην εξουσία του πιο δολοφονικού δυνάστη της νεώτερης ιστορίας της Ευρώπης. Ο Erich Kastner, έβλεπε μπροστά και ένιωθε το μέλλον προειδοποιώντας για τον εφιάλτη που πλησίαζε. Οι δύο ήρωες του βιβλίου ο Φάμπιαν και ο Λαμπούντε φεύγουν από τη ζωή σχεδόν από ένα λάθος. Και είναι και αυτό τραγικό, αφού αποτυπώνει τη ζωή τους όλη σαν ένα κατά τύχη φαινόμενο. Ο Φάμπιαν οξυδερκής παρατηρητής της πραγματικότητας, με έντονο πεσιμισμό και μέσα από διαλόγους που ανήκουν σχεδόν στη σφαίρα του φανταστικού, είναι ένας ήρωας που προσπαθεί να μη χάσει την επαφή με τη συνείδησή του, ακόμα και όταν οι ανθρώπινες φιγούρες γύρω του μοιάζουν με δοχεία του Μπέσεμερ όπου ανακατεύονται και αναποδογυρίζουν με το περιεχόμενό τους να πέφτει πάνω σε έναν καθρέφτη όπου και πάλι αδυνατούν να αναγνωρίσουν το είδωλό τους. 

Ο Φάμπιαν επιδίδεται σε καλές πράξεις προς τους συνανθρώπους του από έμφυτη ηθική υποχρέωση. Άλλωστε όπως υποστηρίζει ο ήρωας, οι καλές πράξεις δεν ακυρώνονται γιατί η ηθική εξίσωση έχει άλλο αποτέλεσμα από την αριθμητική. Η Γηραιά Ήπειρος εμφανίζεται μέσα από το πνευματώδες αριστουργηματικό κείμενο του Kastner, ως βαριά ασθενής στο κατώφλι της πιο τραγικής συγκυρίας για την ανθρωπότητα. Αξίζει μόνο να παραθέσω ένα πολύ μικρό σημείο από τη ζωή του Φάμπιαν:"Ο Φάμπιαν κάθισε σε μια μπιραρία, δίπλα στην υπόγεια διάβαση του σταθμού Χάλενζεε. Οι συζητήσεις των θαμώνων του φαίνονταν τελείως ανούσιες. Ένα μικρό φωταγωγημένο ζέπελιν, που έγραφε με μεγάλα φωτεινά γράμματα "Σοκολάτα Τρουμπφ", αιωρούνταν πάνω από τα κεφάλια τους, πετούσε με κατεύθυνση το κέντρο της πόλης. Ένα τρένο με φωτισμένα παράθυρα χάθηκε κάτω από τη γέφυρα. Λεωφορεία και τραμ περνούσαν το ένα πίσω από το άλλο, σχηματίζοντας μια μακριά αλυσίδα. Στο διπλανό τραπέζι ένας άνδρας, που ο σβέρκος του ξεχείλιζε από τον γιακά, έλεγε αστεία και οι γυναίκες στο τραπέζι του στρίγκλιζαν, λες και τους είχαν βάλει ποντίκια κάτω απ'τις φούστες τους. Τί νόημα έχουν όλα αυτά; σκέφτηκε, κι ύστερα πλήρωσε και γύρισε σπίτι του"