E.T.A. Hoffmann: Θραύσματα από τη ζωή τριών φίλων-Τα ορυχεία στη Φάλουν, Εκδόσεις Angelus Novus

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Αν διαβάσει κανείς τις δύο αυτές νουβέλες, δε θα απορήσει γιατί η συγγραφή του έργου "Νυχτερινές Περίπολοι'', που υπεγράφη με το ψευδώνυμο Bonaventura, πριν να επικρατήσει ο Σέλινγκ ως συγγραφέας των δεκαέξι μοναδικών ιστοριών, αποδόθηκε μεταξύ άλλων και στον E.T.A. Hoffmann. Πρόκειται για τον πρόδρομο του βερολινέζικου μυθιστορήματος, για έναν μυθιστοριογράφο του παραλόγου, όπου το αληθινό με το φανταστικό, άρρηκτα ενοποιημένα, ανασυνθέτουν την πραγματικότητα μέσα από την πρωτορομαντική αντίληψη της θραυσματικότητας. Άλλωστε δεν είναι τυχαίος και ο τίτλος της πρώτης από τις δύο νουβέλες "θραύσματα από τη ζωή τριών φίλων''.

Σύμφωνα με την αρχή της θραυσματικότητας, η ολότητα δε μπορεί καθόλου να υπάρξει, παρά μόνο ως ακαριαίο φαινόμενο και μέσα από την αποσπασματικότητα. Στα θραύσματα από τη ζωή τριών φίλων, ο E.T.A. Hoffmann, - συγγραφέας μεταξύ άλλων του πασίγνωστου παραμυθιού "Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικιών", όπου βασίστηκε το αριστουργηματικό μπαλέτο του Τσαϊκόφσκι-, παρουσιάζει σκηνές από τη ζωή τριών φίλων, που η ζωή για κάποιο διάστημα τους χωρίζει και αργότερα τους φέρνει σε επαφή ξανά. Οι σκηνές αυτές από τη ζωή τους, έχουν έντονα κινηματογραφικά στοιχεία, ενώ παραμένουν στο μυαλό του αναγνώστη σαν μετείκασμα. Αποδεικνύεται με τον τρόπο αυτό ο E.T.A. Hoffmann, πιστός στη σεραπιοντική αρχή (ο E.T.A. Hoffmann έγραψε μεταξύ άλλων το βιβλίο ''Οι αδελφοί του Σεραπίωνος'' όπου έξι φίλοι κατά τη διάρκεια των λογοτεχνικών τους συναντήσεων, συμφωνούν ότι ο τρελός ερημίτης Σεραπίων, είναι ο προστάτης άγιός τους), όπου το πραγματικό με το φανταστικό συγχέονται κατά τρόπο που το ένα δε μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο αυτοδύναμα. Με την ίδια έννοια που το θραύσμα λοιπόν μας προσανατολίζει στο όλον, το προσωπικό βίωμα που προέρχεται από την ανθρώπινη φαντασία, μετατρέπεται σε αληθινό όταν επικοινωνηθεί στον πραγματικό κόσμο. 

Τα ορυχεία στη Φάλουν, συνεχίζουν στο ίδιο μοτίβο την εξιστόρηση του Έλις Φρέμπομ, που εγκαταλείποντας τους ωκεανούς, δυστυχισμένος από την απώλεια των δικών του προσώπων, αποφασίζει κατόπιν παρότρυνσης να πραγματοποιήσει μια καταβύθιση στα έγκατα της γης. Γίνεται μεταλλωρύχος. Και τις δύο νουβέλες τις στοιχειώνει αμετάκλητα η αινιγματική παρουσία γυναικών...

Ο Ε.Τ.Α. Hoffmann, γεννήθηκε στο Καίνιξμπεργκ της Πρωσίας (σημερινό Καλίνινγκραντ), και όταν οι γονείς του χώρισαν έζησε με τη μητέρα του και τους συγγενείς της. Το αυστηρό, πουριτανικό περιβάλλον του πιετισμού που πρέσβευε ο θείος του, είχαν από νωρίς επίδραση στην ψυχική ανάπτυξη του συγγραφέα. Μια προτεσταντική οικογένεια προσηλωμένη στις αρχές του λουθηρανισμού, έπρεπε να διάγει άκρως θρησκευτικό βίο. Λέγεται ότι ο Ε.Τ.Α. Hoffmann, σημαδεύτηκε από το χαμό μιας θείας του, την οποία αναφέρει συχνά στα έργα του. Πράγματι, στα 'θραύσματα από τη ζωή τριών φίλων', ο ένας από τους τρεις φίλους της παρέας, στοιχειώνεται από το φάντασμα μιας νεκρής θείας που εισβάλλει μονίμως στις σκέψεις του. 

Αν και δικαστικός λειτουργός, ο Hoffmann αποτελεί την επιτομή της πολυσχιδούς προσωπικότητας. Υπήρξε επίσης ζωγράφος, μουσικός και διευθυντής θεάτρου. Κυνηγημένος από το φάντασμα των ναπολεόντειων πολέμων, αναγκαζόταν να αλλάζει συχνά πατρίδα. Αν έζησε κάπου με μεγαλύτερη ευτυχία, ήταν στην πρωσική Πολωνία, γιατί μόνο εκεί ένιωσε να αφομοιώνεται κοινωνικά. Παρόλα αυτά, δεν έμεινε και εκεί για πολύ. Συχνά αναγκαζόταν να δανείζεται χρήματα από φίλους γιατί έμενε χωρίς λεφτά και δε διέθετε τα μέσα επιβίωσής του. Πέθανε από σύφιλη, μόλις στα σαρανταέξι του χρόνια. 

Το έργο αυτό, είναι άρτια μεταφρασμένο από το Νίκο Σκοπλάκη, στον οποίο ανήκει και το επίμετρο. Η ταιριαστή μακέτα του εξωφύλλου ανήκει στην Κυριακή Μαυρογεώργη, ενώ την επιμέλεια του κειμένου έχει κάνει η Λένια Μαζαράκη και πραγματικά δεν υπάρχει ούτε ένα μικρό λαθάκι μέσα στο μεταφρασμένο έργο του Hoffmann. Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία για το συγγραφέα στο τέλος του βιβλίου (επίμετρο), δεν είναι απλή παράθεση πληροφοριών, αλλά παρουσιάζονται μέσα από μια κοινωνιολογική ανάλυση του ιστορικού πλαισίου στο οποίο έζησε και έδρασε ο E.T.A. Hoffmann. Οι εκδόσεις Angelus Novus, των οποίων η ονομασία προέρχεται από τον πίνακα Angelus Novus του Paul Klee, που για χρόνια ανήκε στο φιλόσοφο Walter Benjamin, μας υπόσχονται ότι τα βιβλία τους, αφού διαβαστούν και κλείσουν τα ''φτερά'' τους, δηλαδή τις σελίδες τους, θα παραμείνουν μέσω του περιεχομένου τους στο μυαλό των αναγνωστών τους, συμβάλλοντας στην ανασυγκρότηση μιας θρυμματισμένης κοινωνίας, ακριβώς όπως φιλοδοξούσε να πράξει και ο Άγγελος της Ιστορίας, ο οποίος αν και απωθείτο προς το μέλλον κοίταζε επίμονα και με βλέμμα ανήσυχο το παρελθόν, θέλοντας να μας βοηθήσει στην ολική ανασυγκρότηση του παρελθόντος κατεστραμμένου κόσμου...

''Δεν πίστευα στα μάτια μου...Ναι, ήταν ο Σέβεριν! Φωνάζω, γυρίζει προς το μέρος μου, η χαρά του είναι ίδια με τη δική μου, τον προσκαλώ στο σπίτι μου, μου το ξεκόβει, διότι μια ακαταμάχητη παρόρμηση τον σπρώχνει προς τη σκηνή του Βέμπερ. Τί άλλο μπορώ να κάνω από το να παρατήσω τη δουλειά μου και να τον συνοδεύσω χωρίς χρονοτριβή. Αυτή του η προαίσθηση δεν τον γέλασε. Με το νου του έβλεπε πως ήσουν εδώ.''