Άνν Ράντκλιφ: Ο Ιταλός, ή το Εξομολογητήριο του Μαύρου Αναχωρητή, Εκδόσεις Στοχαστής

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Διαβάζοντας Άνν Ράντκλιφ, αλλά βλέποντας και το εξώφυλλο του βιβλίου της 'Ο Ιταλός', νομίζεις ότι είσαι θεατής έργου του Καραβάτζιο. Το εξώφυλλο του βιβλίου 'Ο Ιταλός', που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Στοχαστής, είναι μεταφορά του αυθεντικού εξωφύλλου από τις κλασικές αγγλικές εκδόσεις Penguin.

Η συγγραφέας έγραψε το έργο αυτό το 1797, την ίδια χρονιά δηλαδή που γεννήθηκε η Μαίρη Σέλλευ (συγγραφέας του Φράνκενσταιν) την οποία και ενέπνευσε η Άνν Ράντκλιφ, μαζί με μια γενιά συγγραφέων όπως ο Γουόλτερ Σκοτ και ο Τόμας ντε Κούινσι.

Στον Ιταλό, που διαδραματίζεται στη Νάπολη, ακριβώς έναν αιώνα πριν λάβει χώρα η ενοποίηση της Ιταλίας υπό τον Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, ερχόμαστε σε επαφή με τα ήθη και έθιμα της εποχής αλλά και της περιοχής της Νότιας Ιταλίας, όταν ακόμα κάθε πόλη ήταν αυθύπαρκτη κρατική οντότητα από μόνη της. Ο Βιβάλντι ζει μια πραγματική αγάπη με την Έλενα, που δυστυχώς δεν ανήκει στην κοινωνική του τάξη, γεγονός που περιπλέκει αμετάκλητα την ένωσή τους.

Τί γίνεται όμως όταν αποκαλύπτεται μετά από αρκετές ανατροπές ότι και η Έλενα έχει στις φλέβες της αριστοκρατικό αίμα;

Υπάρχει ένας βαθύς συμβολισμός στην αποκάλυψη αυτή που μετατρέπει όλα τα μέχρι πρότινος εμπόδια σε ανάμνηση και που καταδεικνύει την απουσία ηθικής που διατρέχει τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Η Έλενα, ήταν μια τίμια κοπέλα που ανήκε σε μια μεσαία τάξη, παραμένει τίμια και αγνή ακόμα και όταν μαθαίνει ότι ανήκει σε αριστοκρατική οικογένεια, όμως η καταγωγή της, με κάποιο τρόπο άρρητο σπιλώνει ελαφρώς την 'καθαρότητά' της, ή μάλλον το ότι υπήρξε ως τώρα τόσο αγνή και ανέμελη να είναι αποτέλεσμα της άγνοιάς της για την πραγματική της προέλευση...

Ή Άνν Ράντκλιφ, αγαπήθηκε πολύ από το αναγνωστικό κοινό της εποχής της, διαβάστηκε όσο καμία άλλη Αγγλίδα συγγραφέας, ενώ πρωτοστάστησε σε εκείνο το είδος λογοτεχνίας που ανήκει στη γοτθική κουλτούρα. Ο Ιταλός, είναι σίγουρα ένα ρομαντικό μυθιστόρημα γοτθικής ωστόσο λογοτεχνίας. Ο ρομαντισμός στην περιγραφή τόσο της φύσης όσο και των σκηνών, ήταν απόλυτα συνυφασμένος με τη συγγραφή των τελών του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. Ωστόσο θα ήταν σκόπιμο να γίνει ένας διαχωρισμός με βάση και το φύλο. Η Άνν Ράντκλιφ εφηύρε τη γυναικεία γοτθική λογοτεχνία, η οποία διαφοροποιείται από την αντίστοιχη ανδρική, ως προς την επεξήγηση των υπερφυσικών φαινομένων. Με άλλα λόγια, όλα τα υπερφυσικά και αλλόκοτα περιστατικά έχουν λογική εξήγηση σε αντίθεση με τη γοτθική λογοτεχνία γενικά, που η απουσία λογικών εξηγήσεων, εξυπηρετεί την απουσία μιας σφιχτής δεσμευτικής πλοκής.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του έργου της Ράντκλιφ, είναι ότι την απασχόλησαν αρκετά οι σχέσεις των κοινωνικών τάξεων της εποχής της και ο άκαμπτος χαρακτήρας τους. Το μοτίβο των ιστοριών της είναι ανάλογο με αυτό που θα συναντήσουμε λίγα χρόνια αργότερα στον Σταντάλ, ο οποίος ασχολείται επίσης πολύ με την κοινωνική δομή της γαλλικής κοινωνίας πριν την επανάσταση. Ας θυμηθούμε μόνο τον ήρωα του Κόκκινου και του Μαύρου, τον Ζυλιέν Σορέλ που έφτασε μέχρι τη γκιλοτίνα επειδή τόλμησε να μιλήσει στη δίκη του, για την καταπιεστική δομή της γαλλικής κοινωνίας.

Η συγγραφέας του Ιταλού, πέρα από την κοινωνική δομή, αναφέρεται ξεκάθαρα και στη σχέση της εκκλησίας με τον σκιώδη κόσμο του εγκλήματος, σε μια εποχή όπου οι βασανισμοί, ο φόβος, ο ρόλος της Ιεράς Εξέτασης (διανύουμε ακόμα την περίοδο της Ρωμαικής Ιεράς Εξέτασης) και της θρησκευτικής πίστης δημιουργούν μια τρομακτική ισορροπία τέτοια που μόνο οι πίνακες του Καραβάτζιο και το Γκόγια μπορούν να αποκαλύψουν το περιεχόμενό της. Ο μοναχός Σκεντόνι στον οποίο καταφεύγει η Μαρκησία (μητέρα του Βιβάλντι) προκειμένου με τη βοήθειά του να αποτρέψει τις επαφές του γιου της με την Έλενα, είναι ένα διεφθαρμένο, σκοτεινό πρόσωπο που έχει κάνει φόνους...Η Άνν Ράντκλιφ πρωτοπόρα για την επόχή της δε δίστασε να παρουσιάσει έναν μοναχό ως δολοφόνο που εκτελεί θελήματα με την κατάλληλη αμοιβή.

Νομίζω δεν είναι τυχαίο ότι η Έλενα αποκαλείται σε όλο το έργο με το μικρό της όνομα ενώ ο Βιβάλντι που γνωρίζουμε εξαρχής την ανώτερη κοινωνική του τάξη, αν και το όνομά του είναι Βιντσέντσο τον βρίσκουμε πάντα με το επώνυμο του αριστοκρατικού του οίκου (ντι Βιβάλντι).

Ας σημειώσω ότι υπάρχει στον Ιταλό και το στοιχείο της εγκιβωτισμένης αφήγησης. Μιας ιστορίας δηλαδή μέσα σε μια άλλη ιστορία που εξυπηρετεί την αφήγηση και την πλοκή. Η ιστορία της Έλενας και του Βιβάλντι, προκύπτει ως προιόν εξιστόρησης ενός Ιταλού σε έναν Άγγλο περιηγητή, όταν κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους σε ένα μοναστήρι, ο Άγγλος του οποίου την προσοχή τραβάει μια τρομακτική φιγούρα ενός μοναχού, εκπλήσσεται όταν μαθαίνει ότι υπήρξε δολοφόνος και ότι η εκκλησία δίνει καταφύγιο σε δολοφόνους...Ο Ιταλός αποφασίζει τότε να του αφηγηθεί μια ιστορία...

...''Οπωσδήποτε όμως, τα πρώτα βήματα που έπρεπε να κάνει τώρα, ήταν εκείνα που θα μπορούσαν να απελευθερώσουν τον Βιβάλντι από την Ιερά Εξέταση, από την τρομερή φυλακή στην οποία ο ίδιος ο Σκεντόνι είχε σταθεί αίτιος για να ριχτεί, μην προβλέποντας πως τόσο γρήγορα θα επιθυμούσε την απελευθέρωσή του. Ήξερε βεβαίως πως αν ο πληροφοριοδότης απέφευγε να εμφανιστεί σε αυτό το δικαστήριο ενάντια στον κατηγορούμενο, ο τελευταίος βέβαια θα απελευθερωνόταν. Πίστευε επίσης, πως η ελευθερία του Βιβάλντι θα μπορούσε να αποκτηθεί οποιαδήποτε στιγμή θα νόμιζε αυτός κατάλληλη για να απευθυνθεί σε ένα πρόσωπο στη Νάπολη, που ήξερε πως είχε σχέσεις με το Ιερό Γραφείο στη Ρώμη...''