Αμπντουλραζάκ Γκούρνα: Άλλες Ζωές, Εκδόσεις Ψυχογιός

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Φέρει τον τίτλο του πιο αντιπροσωπευτικού και δημιουργικού μετα-αποικιακού συγγραφέα, ενώ το 2021, κέρδισε το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας. Ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, τιμήθηκε συνολικά για το έργο του, το οποίο διακρίνεται για την ευαίσθητη ματιά του συγγραφέα, πάνω στο προσφυγικό ζήτημα, την αποικιοκρατία στις αφρικανικές χώρες, το στίγμα της αποικιοκρατικής πολιτικής στα σύγχρονα αφρικανικά κράτη και στις ζωές των ανθρώπων. Ο ίδιος μετακόμισε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 στο Λονδίνο, στην προσπάθειά του να αποφύγει την επανάσταση που λάμβανε χώρα στη Ζανζιβάρη, από όπου και κατάγεται. 

Η πλοκή του μυθιστορήματος του Γκούρνα, καλύπτει χρονικά την περίοδο από τα τέλη του 19ου αιώνα, μέχρι και τη δεκαετία του 1960. Πρόκειται για μια εξιστόρηση των όσων διαδραματίστηκαν στη Γερμανική Ανατολική Αφρική και ειδικότερα την πόλη Τάνγκα της Τανζανίας, η οποία αξίζει να σημειωθεί ότι το 1889, επιλέχθηκε ως στρατιωτική βάση της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής. Η περιοχή εκείνη, λόγω της θέσης της βρισκόταν στην πρώτη γραμμή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ξεκίνησε ο πρώτος μεγάλος πόλεμος. 

Μιλάμε επίσης για μια χρονική περίοδο, κατά την οποία βασίλευε στη Γερμανία ο Κάιζερ, τελευταίος αυτοκράτορας των Χοεντσόλερν, που  έμελλε να παραιτηθεί το 1918, και ο οποίος θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ως υποκινητής του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ συνέβαλλε στη συστηματοποίηση της αποικιοκρατικής πολιτικής στην Αφρική. 

Ο νεαρός Ιλιάς, αποφασίζει να καταταγεί στους "ασκάρι"...επρόκειτο για Αφρικανούς στρατιώτες που υπηρετούσαν στο στρατό των ευρωπαικών αποικιακών δυνάμεων. Σημειώνω στο σημείο αυτό, ότι ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, περιγράφει με τον επιτυχημένο τρόπο που το κάνει και ο Σενεγαλέζος David Diop, την έλλειψη ευκαιριών, και την αναπόδραστη μοίρα πολλών νεαρών Αφρικανών, που χωρίς άλλη επιλογή, αναγκάζονταν να οδηγηθούν στο θάνατό τους, ή να επιζήσουν ως ζόμπι που βίωσαν απίστευτες φρικαλεότητες, μέσα από την ένταξή τους στους στρατούς των αποικιοκρατών τους. Έτσι και ο Ιλιάς, υπόσχεται στην αδερφή του Αφίγια να επιστρέψει, όμως δεν επιστρέφει ποτέ. Την τύχη του θα τη μάθουμε μέσα από τις μαρτυρίες του ανιψιού του και συνονόματου Ιλιάς, που όταν αποφασίζει τη δεκαετία του 1960 να σπουδάσει στη Γερμανία, θα αναζητήσει να ξετυλίξει και το κουβάρι της οικογενειακής τους τραγωδίας. Μιας τραγωδίας χωρίς τέλος, αφού η ιστορία δεν υπήρξε ποτέ ευοίωνη για υποδουλωμένους λαούς. Η ιστορία στις περιπτώσεις λαών μη ανεπτυγμένων, δεν έχει διάλειμμα από τη δυστυχία. Ο θείος Ιλιάς που η τύχη του μετά τη συμμετοχή του στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο τον οδήγησε στη Γερμανία, συνδέεται με τις εξελίξεις του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης-εξόντωσης στα οποία περιλαμβάνονταν και Αφρικανοί που παραβίασαν το γερμανικό νόμο του 1938, και παντρεύτηκαν Γερμανίδες. Μέσα από την εξιστόρηση του κορυφαίου Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, εκτός από την αφήγηση τη σχετική με την αποικιοκρατική πολιτική, μαθαίνουμε πολλά και για τις ζωές των ανθρώπων που έμειναν πίσω, εκείνων των καταδικασμένων στη φτώχια και τις προκαταλήψεις, εκείνων που ακόμα και αν αποφάσιζαν να πάρουν την τύχη στα χέρια τους, η δομική βία που κράδαινε πάνω απο τα κεφάλια τους δε θα τους το επέτρεπε ποτέ. Λαοί που παρέμειναν υπανάπτυκτοι, γιατί δεν τους δόθηκε ευκαιρία να αναπτυχθούν, λόγω της ατέρμονης κατοχής. 

Στην Τανζανία, η τοπική οικονομία στηριζόταν για πολλές δεκαετίες στην παραγωγή του σιζάλ, ένα είδος αγαύης, φυτού δηλαδή από του οποίου τις ίνες κατασκεύαζαν σχοινιά. Τα κτήματα στα οποία δούλευαν οι Αφρικανοί, ανήκαν εξολοκλήρου στους Γερμανούς κατακτητές τους. Εδώ ο συγγραφέας, μας περιγράφει ένα είδος φεουδαρχίας. Μια μορφή φεουδαρχίας δηλαδή, σύμφυτης με τις γερμανικές πρακτικές, εφόσον θυμίζει τον τρόπο παραγωγής που είχαν διατηρήσει οι γερμανικές φυλές που βρίσκονταν εκτός του ρωμαικού κράτους ήδη πολλούς αιώνες νωρίτερα.

Οι εξεγέρσεις και η προσπάθεια αποτίναξης της ξένης κυριαρχίας, ήταν όχι απλά μάταιη τις περισσότερες φορές αλλά είχε ως αποτέλεσμα ένα άνευ προηγουμένου αιματοκύλισμα. Χαρακτηριστική η εξέγερση Μάτζι Μάτζι στην Τανζανία. Επρόκειτο για τον ένοπλο ξεσηκωμό ισλαμιστών και ανιμιστών Αφρικανών, εναντίον Γερμανών αποικιοκρατών στην Τανζανία. Στη διάρκειά του σκοτώθηκαν 300.000 Αφρικανοί. 

Ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, του οποίου διάβασα την πρώτη συνέντευξη που παραχώρησε σε Βρετανό ρεπόρτερ, ακριβώς μόλις έμαθε ότι είχε κερδίσει το βραβείο Νόμπελ και ότι δεν επρόκειτο για κάποιου είδους φάρσα, με εντυπωσίασε με την ταπεινότητα του χαρακτήρα και την υπομονή του να συνομιλεί με έναν άγνωστο δημοσιογράφο, τη στιγμή που κατακλυζόταν κυριολεκτικά από τηλεφωνικές κλήσεις από τα πιο διάσημα ραδιοτηλεοπτικά δίκτυα. 

Ο τρόπος γραφής του, εντάσσεται για εμένα σε αυτό που ονομάζω soul soothing γραφή, παρά το γεγονός ότι αναφέρεται σε βίαια περιστατικά. Ωστόσο η ευαίσθητη οπτική του πάνω σε ζητήματα τόσο απροκάλυπτης αδικίας και βίας, με κάνει να παρομοιάζω τη συμπόνια της πρόζας του, με εκείνη των David Diop, Mahi Binebine, Djaili Amadou Amal, Fiston Mwanza Muzila και Mia Couto. Παραδόξως όλοι αφρικανικής καταγωγής, με εξαίρεση τον Mia Couto που είναι μεγαλωμένος στη Μοζαμβίκη, αλλά έχει πορτογαλική καταγωγή. 

Στη δεκαετία του 1960, την εποχή της αποαποικιοποίησης, τα προνόμια που παραχωρούσαν τα δυτικά κράτη σε πρώην αποικίες τους, μοιάζει με ένα απέραντο πλυντήριο που προσπαθούσε να ξεπλύνει την εικόνα τους ως εκμεταλλευτών. Παραθέτω εδώ ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο, όταν ο ανιψιός Ιλιάς, δέχεται με χαρά και ευγνωμοσύνη την υποτροφία που κερδίζει από τη Δυτική Γερμανία, στο πλαίσιο μιας "αποικιοπολιτίκ" (ο όρος δεν υπάρχει, τον χρησιμοποιώ σαν παρομοίωση), στο ίδιο πνεύμα με την οστπολιτίκ της εποχής εκείνης...  

"Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, ευρέως γνωστή ως Δυτική Γερμανία ήταν μια ομοσπονδία των κρατών που είχαν καταληφθεί από τις ΗΠΑ, τους Βρετανούς και τους Γάλλους μετά τον πόλεμο. Το τμήμα της Γερμανίας που είχε καταληφθεί  από τη Σοβιετική Ένωση έγινε η Λαική Δημοκρατία της Γερμανίας. Η ΛΔΓ ήταν υπέρμαχος της αντιαποικιακής πολιτικής και μαζί με άλλους Σοβιετικούς και Ανατολικοευρωπαίους συμμάχους παρείχε άσυλο, εκπαίδευση και όπλα στα εξεγερσιακά απελευθερωτικά κινήματα πολλών περιοχών της Αφρικής. Καθώς η ΛΔΓ είχε αυτοανακηρυχθεί προστάτης των αποαποικιοκρατικών εθνών, οι υποτροφίες της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας ήταν προσφορές που αποσκοπούσαν να συναγωνιστούν εκείνες της Λαικής Δημοκρατίας της Γερμανίας και να κερδίσουν την υποστήριξη των φτωχών εθνών σε φόρουμ όπως τα Ηνωμένα Έθνη.Ο Ιλιάς πέρασε από συνέντευξη και αξιολόγηση και δέχτηκε περιχαρής την υποτροφία."