Άγγελος Τερζάκης: Ταξίδι με τον Έσπερο, Εκδόσεις Εστία

από τη Θέμιδα Παναγιωτοπούλου

Ο Άγγελος Τερζάκης αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα της λογοτεχνικής καινοτομίας της γενιάς του '30. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '30, η εγκατάλειψη του Μεγαλοϊδεατισμού, ως συστατικού στοιχείου της ελληνικής πολιτικής μέχρι τότε, οδήγησε και σε μια βαθιά διαφοροποίηση στην έκφραση, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις υπόλοιπες μορφές τέχνης. Η ελληνική λογοτεχνία, έστω και με καθυστέρηση κάποιων δεκαετιών, άρχισε να εμφανίζεται πλέον στα λογοτεχνικά δρώμενα, ενστερνιζόμενη τις τάσεις που επικρατούσαν αρκετά νωρίτερα στον ευρωπαϊκό κόσμο. Σιγά σιγά, οι περιγραφές της μίζερης ελληνικής πραγματικότητας, έδωσαν τη θέση τους εκείνη την περίοδο, σε κείμενα που εντρυφούσαν στο συναισθηματικό κόσμο των ηρώων τους. Κατά την άποψή μου, αν και τα ρεύματα που άνθισαν νωρίτερα στην Ευρώπη ήταν ο ρομαντισμός και ο ρεαλισμός, το έργο του Άγγελου Τερζάκη 'Ταξίδι με τον Έσπερο', θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα κλασικό παράδειγμα ρομαντικής γραφής. 

Ο ρευστός συναισθηματικός κόσμος των χαρακτήρων, οι υπαρξιακές αναζητήσεις του κεντρικού ήρωα του Γλαύκου, η διάχυτη μελαγχολία και η έμφαση στην υποκειμενικότητα και την ατομική αίσθηση, συνηγορούν εμφατικά υπέρ του ρομαντικού ύφους του έργου αυτού.  

Υπάρχουν αρκετές στιγμές στο βιβλίο αυτό, κατά τις οποίες η αίσθηση που αποκομίζουμε για το χαρακτήρα των άλλων προσώπων, όπως της Φανής, του Ντόντου και της κυρίας Πιτσιλά, προκύπτει μέσα από το πρίσμα της σχέσης και της διάθεσης του Γλαύκου απέναντί τους. 

Ποια είναι όμως η υπόθεση στο βιβλίο "Ταξίδι με τον Έσπερο'';

Πρόκειται για μια ιστορία ενηλικίωσης ουσιαστικά, του κεντρικού χαρακτήρα του Γλαύκου. Ο Γλαύκος έχει χάσει τη μητέρα και τον πατέρα του σε δυστύχημα και μεγαλώνει υιοθετημένος από τη θεία του την κυρία Σαλάνη. Οι κρίσεις άγχους που πέρασε, οδήγησαν την οικογένεια στην απόφαση να επισκεφτεί την εξοχή, όπου καταλύει στο εξοχικό σπίτι των γονιών του. Ο Γλαύκος βρίσκεται σε διαρκή αλληλογραφία με ένα φίλο του, ένα σκοτεινό και αλληγορικό πρόσωπο, απόμακρο και μυστηριώδες. Πρόκειται για ένα συμμαθητή του, ο οποίος του ασκεί μια ιδιότυπη επιρροή, κατά κάποιο τρόπο τρομακτική...Μάλιστα η ανταλλαγή αλληλογραφίας μαζί του, αφήνει μια θριλερική αίσθηση, αφού το μυστήριο που περιβάλλει το 'φίλο', κρατά σε διαρκή αγωνία τους αναγνώστες. Η παραμονή του Γλαύκου στην εξοχική κατοικία, θα τον φέρει σε επαφή με την κατοικία ενός πρώην συνταγματάρχη ο οποίος ζει εκεί μαζί με τις κόρες του και το γιο του, κρατώντας τους όλους απομονωμένους από τον έξω κόσμο, μετά το θάνατο της γυναίκας του. Η συνάντηση του Γλαύκου με την κόρη του συνταγματάρχη, τη Δανάη, θα σταθεί καταλυτική για την πορεία του. Ο έρωτας που θα αναπτυχθεί ανάμεσά τους και οι διαδοχικές αποκαλύψεις που θα έρθουν στο φως, θα ενηλικιώσουν και θα διαμορφώσουν το Γλαύκο, αφήνοντάς του μια αίσθηση πικρίας. Όπως κάθε ιστορία ενηλικίωσης, έτσι και εδώ η ταυτότητα που τελικά αποκτούμε, προκύπτει μέσα από το τσαλάκωμα κάποιας προηγούμενης, μέσα από την απογοήτευση.

Δεδομένου ότι στο έργο του Άγγελου Τερζάκη, υπάρχουν έντονα τα στοιχεία ταυτότητας, καθώς και μια ρευστότητα συναισθημάτων στους χαρακτήρες, δεν είναι τυχαία η αναφορά στο ρομαντισμό. Ο ρομαντισμός που αναπτύχθηκε νωρίτερα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στην Ευρώπη, είχε ως στόχο την απομάκρυνση από τα στεγανά της απολυτότητας, του καθαρού λόγου και των ιδεών του Διαφωτισμού που ήταν σύμφυτες με την 'απόλυτη' αλήθεια. Υπήρχε έντονη ανάγκη να εκφραστεί ο εσωτερικός κόσμος, να υπάρξει περισσότερη χαλαρότητα στο ύφος και τη μορφή των λογοτεχνικών κειμένων, να αποτυπωθεί το υποκειμενικό ακόμα και το ασαφές. Η καινοτομία για την ελληνική πραγματικότητα, που για δεκαετίες ολόκληρες υπήρξε καθηλωμένη στην περιγραφή της φτωχολογιάς και της μιζέριας, ήταν άνευ προηγουμένου. Η προσπάθεια να συγκεραστούν τα μοντέρνα με τα παραδοσιακά στοιχεία κατά τη διάρκεια της λογοτεχνικής παραγωγής της γενιάς του '30, τόνωσε το ελληνικό λογοτεχνικό τοπίο ανεπανάληπτα...

Βέβαια στην Ελλάδα δεν προηγήθηκε ο Διαφωτισμός που αναπτύχθηκε στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. κατά συνέπεια, ο ρομαντισμός στη λογοτεχνία, δεν αναπτύχθηκε για να εκφράσει την αντίθεση με τον καθαρό λόγο και τις 'απόλυτες' συχνά ιδέες που διατυπώθηκαν ως αποτέλεσμα της περιόδου του Διαφωτισμού. Στην ελληνική πραγματικότητα, η υιοθέτηση των λογοτεχνικών τάσεων που επικρατούσαν ήδη στην Ευρώπη, προέκυψαν ως ανάγκη απομάκρυνσης από τη στείρα περιγραφή της πραγματικότητας. Για το λόγο αυτό, το ελληνικό ρομαντικό στυλ στη λογοτεχνία, αποτελεί από μόνο του ένα ξεχωριστό είδος, σε σχέση με τη ρομαντική γραφή στην υπόλοιπη Ευρώπη και αξίζει να μελετηθεί.

...''Ο Γλαύκος στάθηκε μια στιγμή, να ρεμβάσει. Στον καθρέφτη αντίκρυ, είδε το πρόσωπό του, σαγόνι που ήθελε ξύρισμα, ώμους που μέστωναν. Αναμέτρησε με το νου του το χρονικό διάστημα από τότε. Είναι κρίσιμο για τέτοιες ηλικίες. Σα ν' αντάμωσε στο δρόμο κάποιον γνωστό του, ύστερα από χρόνια: Ήταν ο ίδιος και δεν ήταν ο ίδιος. Χαμογέλασε με ικανοποίηση μακρόθυμη. Όμως πριν γυρίσει αλλού τα μάτια του, σα να του φάνηκε για μια στιγμή πως είδε μέσα τους να περνάει κυματίζοντας, λες και τον έπαιρνε ο άνεμος, ένας ίσκιος.''